پنبه با نام علمی Gossypium و نام تجاری cotton گیاهی یک ساله و گرما دوست است. پنبه از الیافی نرم و پف‌دار از جنس سلولز که درون کپسولی به دور تخم های گیاه پنبه می‌روید تشکیل‌شده است.
به دلیل اهمیت اقتصادی بالای پنبه؛ این گیاه به طلای سفید مشهور شده است و در بیش از 70 کشور جهان کشت می شود.
بر طبق گزارش سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران در سال 98، سطح زیر کشت پنبه در ایران حدود 80 تا 82 هزار هکتار است. استان‌های فارس، گلستان، خراسان و اردبیل، مهم‌ترین تولیدکنندگان پنبه آبی و استان‌های گلستان، مازندران و خراسان مهم‌ترین تولیدکنندگان پنبه دیم در کشور به شمار می‌آیند.
پنبه از گیاهانی است؛ که دارای رشد نامحدود بوده است و در مناطقی که زمستان سرد ندارند و دما بالاتر از 14 درجه سانتی گراد است به صورت دائمی رشد میکند و به صورت درختچه نمایان میشود.
ولی در اکثر مناطق به صورت گیاه زراعی یکساله کشت میگردند. طول الیاف پنبه، ویژگی مهم در گونه های پنبه بوده است. پنبه های تجاری بر اساس طول الیاف به پنج دسته تقسیم میشوند:
1)پنبه های با طول الیاف کوتاه(short staple)
2)پنبه های با الیاف متوسط(medium staple)
3)پنبه های با طول الیاف متوسط تا بلند(medium-long staple)
4)پنبه های با طول الیاف بلند(long staple)
5)پنبه های با طول الیاف خیلی بلند(extra-long staple)
دمای رشد
مناسب ترین دما در رشد رویشی پنبه 21 الی 26 درجه سانتی‌گراد و در مرحله گلدهی و 26 الی 32 درجه سانتی‌گراد اسـت. یکی از مهم ترین شرایط کشت پنبه نور کافی است و افزایش دماي روزانـه سبب تسریع در رسیدن میوه میشود. بنابراین، کشت پنبه در مناطق سرد با ساعات آفتابی کم معمولا عملکرد خوبی نخواهد داشت. در مناطقی با ساعات آفتابی بیشتر، عملکرد کمی و کیفی محصول نیز متعاقبا بهتر خواهد شد.
خاک
به طور معمول برای کشت پنبه نیاز به خاکورزی زمین نمی باشد. ابتدا باید بقایای گیاهی را از زمین خارج کنند و سپس به کمک دیسک زمین را هموار می کنند. در صورت نیاز ضروری است کود فسفات با خاک مخلوط شود.
خاک های شنی و رسی؛ به طور کلی خاک های حاصل خیز با عمق زیاد مطلوب گیاه پنبه است. پنبه در محدود PH گسترده ای از خاک کشت می شود، به طوری که در خاک هایی با PH حدود 5 تا 10 کشت می شود. همچنین پنبه جز گیاهان مقاوم به شوری به شمار می رود.
در صورت وجود علف های هرز لازم است که قبل از کشت از علف کش های عمومی استفاده شود. اواخر پایین الی اوایل زمستان زمان آماده سازی زمین و اقدامات جهته کشت پنبه می باشد.
ارقام پنبه
در حال حاضر ارقام ساحل، سپید، ارمغان و گلستان در ایران کشت می شوند. برای کشت دوم پس از گندم و کلزا ارقام زودرس مانند ارمغان و گلستان بهتر است. دوره رشد رقم ساحل طولانی تر است و برای کشت دوم مناسب نیست اما به دلیل مقاوم بودن برای مناطق مستعد بیماری رقم مناسبی می باشد. برای آشنایی کامل با ارقام موجود و متناسب با منطقه خودتان به موسسه تحقیقات پنبه مراجعه نمایید.
آماده سازی بذر و زمین
در روش بدون خاکورزی کنترل علف های هرز اهمیت بیشتری پیدا می کند. در صورت پیش بینی علف های هرز در زمین بهتر است علفکش مورد نظر روی خاک پاشیده شود و سپس توسط دیسک با خاک زیری مخلوط شود (اسفند ماه).
بهتر است سمپاشی یک تا دو روز قبل از کشت انجام شود و زمین از رطوبت کافی برخوردار باشد. توصیه می شود برای کنترل علف های هرز از سموم ترفلان به مزان 2 الی 2.5 لیتر در هکتار، در صورت ظهور علف هرز تاج ریزی از سونالان به مقدار 3 لیتر در هکتار استفاده نمود.
جهت ضدعفونی بذور پیش از کاشت خصوصا در خاک های آلوده می توان از قارچ کش کربوکسین تیرام به میزان 5 کیلوگرم به ازای هر کیلوگرم بذر استفاده نمود.
در صورت وجود آلودگی شدید به قارچ ورتیسیلیوم استفاده هم زمان از قارچ کش ها و قارچ کش های مفید ترکودرمین B کارساز است.
جهت مقابله با آفاتی مانند تریپس بهتر از بذور را قبل از کشت به حشره کش گائوچو یا کروزر آغشته نمود.
برای برداشت محصول بهتر کاشت ارقام متحمل با در نظر گرفتن شرایط آب و هوا و آفات و بیماری ها بسیار اهمیت دارد.
کوددهی
عمل اول در توصیه کودی کارساز و درست آزمایش خاک است. به طور کلی توصیه می شود تمامی کودها غیر از ازت قبل از کاشت گیاه با خاک مزرعه مخلوط شود.
مصرف کود نیتروژن با توجه به شرایط آب و هوایی هر منطقه معمولا به صورت چند مرحه به مزرعه اضافه می شود.
عموما توصیه می شود کود ازت را در سه مرحله؛ 25 درصد قبل از کاشت و یا اوایل کاشت و همراه با آبیاری اول؛ 35 درصد در شروع غنچه دهی و 40 درصد در شروع گلدهی اضافه شود.
توصیه کودهای دامی نیز بر اساس میزان مواد آلی خاک به میزان 5 الی 20 تن در هکتار به ازای هر 3 الی 5 سال یکبار متغیر است.
کشت پنبه
پس از برداشت محصولات گندم و کلزا بهترین زمان برای کشت دوم پنبه می باشد. به ازای هر هکتار حدودا 30 کیلوگرم بذر کرگیری شده و ضدعفونی شده لازم است.
توصیه می گردد کشت پنبه در ردیف هایی به فاصه 80 سانتی متر و بوته هایی به فاصله 20 سانتی متر صورت گیرد.
ترام گیاهی مطلوب نیز 62500 بوته در هر هکتار است.
در کشت دیم با دسترسی کم آب بهتر است تراکم بوتهدر سطح کاهش یابد.
برای داشتن تراکم مطلوب توصیه می شود مزرعه 1 الی 2 مرحله تنک شود، در مناطق مستعد بیماری قارچی لازم است تنک در دو مرحله 2 تا 4 برگی و 4 برگی انجام شود.
علف های هرز
در هر منطقه کشت پنبه حداقل یک بار وجین برای کنترل علف های هرز لازم است. بهترین زمان برای وجین مرحله 4 برگی گیاه پنبه است؛ این مرحله معمولا 20 الی 25 روز پس از سبز شدن گیاه اتفاق می افتد.
کنترل دستی بهترین روش کنترل علف های هرز هم از نظر کشاورزی و هم از نظر زیست محیطی می باشد، در صورت عدم امکان وجین دستی استفاده از علف کش های معمول به میزان 1.5 لیتر در هر هکتار توصیه می شود.
مبارزه با آفات و بیماری ها
از بین بردن علف های هرز علی الخصوص در حاشیه مزارع
نصب تله های نوری و فرمونی و همچنین اخلال گرهای جنسی در داخل و اطراف مزرعه
مبارزه بیولوژیک توسط زنبورهای تریکوگراما و براکو در کشت پنبه معمولا کارساز است.
در صورت عدم کفایت مارزه زذاعی و بیولوژیک بهتر است با مشاوره کارشناسان مربوطه از سموم و آفت کش های مناسب استفاده نمود.
آبیاری
آبیاری بعد از کاشت بذر از الزامات کشت پنبه به حساب می آید. در صورت کشت بدون خاکورزی پنبه به راحتی با استفاده از سیستم های تحت فشار می توام مزارع را آبیاری نمود.
بعد از سبز شدن مزرعه آبیاری در سه مرحله زیر لازم است که صورت گیرد؛
1-سبز شدن پنبه تا شروع گلدهی؛ مقدار و دور آبیاری در این محله بستگی به شرایط آب و هوایی و رطوبت، بافت و ساختمان خاک دارد.
2-آبیاری در دوره گلدهی؛ این دوره حساس ترین مرحله آبیاری گیاه است. حدود 20 روز پس از تشکیل اولین گل بیشترین حساسیت آبی برای گیاه پنبه وجود دارد.
3-آبیاری در دوره باز شدن قوزه ها؛ آبیاری در این مرحله به دلیل جلوگیری از تشکیل گل جدید و قوزه های نارس و ناقص ضروری است.
همچنین آبیاری باید جوری تنظیم شود که از یک طرف خللی در الیاف قوزه های موجود پیش نیاید ثانیا قبل از فرا رسیدن سرمای پاییز گل های باقی مانده نیز به قوزه تبدیل شوند و نهایتا رطوبت خاک در حدی باشد که برای برداشت پنبه مشکلی ایجاد نشود.
برداشت
برداشت پنبه به دور روش دستی و ماشینی صورت می گیرد. برداشت دستی معمولا طی دو مرحله؛ برداشت اول معمولا اواخر شهریور و اوایل مهر زمانی که 60 الی 70 درصد قوزه ها باز باشند صورت می گیرد.
یکی از پر هزینه ترین بخش خای کشت پنبه، برداشت دستی پنبه می باشد به طوری که حدود یک سوم هزینه تولید پنبه را شامل می شود.
بعد از فرا رسیدن سرمای پاییزه قوزه های باقی مانده دیگر فرصت باز شدن نداریند بنابراین نهایتا تا اوایل آذر برداشت پنبه متوقف می شود.
توصیه می شود بلافاصله پس از برداشت پنبه ها به کارخانجات مربوطه انتقال داده شوند. حتما باید از کیسه های کنفی استفاده شود.
برای جلوگیری از افت کیفیت وش، قوزه های نارس و پوسیده نباید برداشت شوند.
میزان مصرف پنبه روند رو به رشدی در سال‌های آینده خواهد داشت، به‌طوری این میزان در سال 1402 به حدود 170 هزار تن خواهد رسید، که این موضوع خود موید آن است که سرمایه‌گذاری در بخش زراعت پنبه می‌تواند سود خوبی را برای سرمایه‌گذار در پی داشته باشد.