در میان سبزیجاتی که روزانه در سبد غذایی ما جای دارند، «اسفناج»، یکی از محبوب ترین و پرفایدهترین آنهاست. این گیاه با داشتن عناصر ضروری همچون مس، پتاسيم، يد، لسيتين، كاروتن، اسيد اگزاليك و اسيد ارسنيك ، ویتامین های گروه B،کلسیم و بویژه مقادیر زیادی آهن, سلامت ارگان های حیاتی بدن، بویژه استخوان ها و قلب را به خوبی تامین می کند؛ از این رو به سبب ارزش غذایی فوق العاده، سالانه در سراسر دنیا حجم وسیعی از مزارع و گلخانه ها به کاشت اسفناج اختصاص داده می شود تا بخش مهمی از زنجیره غذایی تامین گردد.
اسفناج، گیاهی علفی، یکساله، دوپایه و از تیره اسفناجیان است که با نام علمی (Spinacia oleracea) شناخته می شود. جالب است بدانید این گیاه بومی ایران بوده و از اینجا به دیگر نقاط دنیا راه یافته است. اسفناج، ساقه ای راست در حدود نیم متر دارد که توسط برگ های مثلثی، ساقه کوتاه و نرم احاطه شده و فرم برگ بسته به نوع اسفناج، به صورت بیضوی، نیزه ای و یا تخم مرغی متغیر است. گل های اسفناج به صورت خوشه های 6 الی 12 تایی روی شاخه ها نمایان می شوند و زمان گل دهی به طول روز و زمان کاشت بستگی دارد. ریشه این گیاه می تواند در عمق زیادی (140 سانتی متر)، نفوذ نماید و این ویژگی کاشت اسفناج در خاک های شور را امکانپذیر می کند. از دیگر مزیت های اسفناج، مقام بودن در برابر سرماست، از این رو در فصول خنک و سرد سال هم می توان این محصول را پرورش داد. به طور معمول، اوایل بهار، پاییز و اواخر زمستان مناسب ترین زمان برای کاشت اسفناج است.
عوامل موثر در کشت اسفناج کدامست؟
نور و دمای مناسب
همان طور که اشاره شد، اسفناج گیاهی سرمادوست بوده و کشت آن مناسب اقلیم های سرد و خنک است. از طرفی رشد این سبزی به نور آفتاب بسیار وابسته است و بهتر است برگ های این گیاه هرچه بیشتر درمعرض تابش مستقیم قرار گیرد تا بازدهی بهتری داشته باشد. از دیگر عوامل تاثیرگذار در کیفیت بوته اسفناج، دماست. دماهای خیلی پایین، رشد گیاه را کند کرده و بعلاوه باعث ضخامت برگ شده و از نرمی و پهنای آن می کاهد. همچنین نواحی که شرایط گرمایی شدید و روزهای بلند دارند مناسب کشت نیستند، چرا که این شرایط به تولید پیش از موعد گل و بذر می انجامد و در نتیجه افت کیفیت محصول را در پی خواهد داشت. به طور کلی، کاشت اسفناج در دمای 20-18 درجه سانتی گراد می تواند بهترین بازدهی را داشته باشد.
خاک، رطوبت و PH مناسب
اگرچه اسفناج، قابلیت کشت در همه زمينها را داراست، ولی بهتر است نوع خاکی که اسفناج در آن کشت می شود نه خیلی سنگین و نه خیلی سبک بوده بلکه دارای بافت رسی وشنی و نم دار باشد. از آنجا که اسفناج به آبیاری فراوان نیازمند است و به علت نفوذ زياد ريشه، باید در خاكی زهکشی شده، عميق و لومي کاشته شود. مناسب ترین کود برای کاشت اسفناج، کود ازته، کود دامی پوسیده و ورمی کمپوست است. PH مناسب خاک، خنثی و یا بين 6 الی 7 باشد تا به رشد گیاه کمک کند. بنابراین برای کشت اسفناج، وجود خاكی با بافت متوسط، مرطوب، عمیق و حاصلخیز، لازم و ضروری است.
مطلب تکمیل کننده:
“انواع خاک؛ کدام خاک برای کدام گیاه مناسب تر است؟”
زمان مناسب
برای در نواحی گرمسیر که طول روزها در آنجا بیشتر از 14 ساعت باشد کشت اسفناج در اواسط پاییز و زمستان توصیه شود. در مناطق شمالی که میزان رطوبت و دما برای رشد گیاه مساعدتر است، اوایل بهار و اواخر تابستان، زمانهای مناسبی برای کشت اسفناج هستند. برای محصول اسفناج بهاره، بهترین زمان کاشت در اواخر اسفند است و ارقام پاییزه را باید در اواخر تابستان بکارید. همچنین برای داشتن اسفناج زمستانه، باید در اواخر پاییز اقدام به کشت نمایید.
مراحل کاشت اسفناج در مزرعه
مرحله تغذیه و کوددهی
به منظور تغذیه گیاه، نیاز به غنی سازی داریم تا محصولی با حداکثر بازدهی بدست آوریم. در این خصوص به کارگیری انواع کودهای آلی و شیمیایی می تواند بسیارموثر باشد. کودپاشی را به دو شکل می توان انجام داد. چنانچه کشت اسفناج ها به صورت خطی باشد، کودها را در میان ردیف ها می پاشیم و اگر کشت دستپاش باشد می توان کودها را به صورت محلول و همراه با آبیاری، به خورد خاک بدهیم. نیتروژن مهم ترین و پرمصرف ترین عنصر ضروری برای رشد اسفناج است. در مرحله پیش از کشت اسفناج، باید از کودهای آلی، مانند کود دامی کهنه و یا ورمی-کمپوست که حاوی مقادیر بالایی از نیتروژن هستند، استفاده کنیم. معمولا برای آنکه بیشترین بازدهی را از زمین خود داشته باشیم باید در هر هکتار از خاک مزرعه، حدود 90 تا 120 کیلوگرم کود نیتروژن به همراه 141 کیلوگرم فسفر و 110 کیلوگرم پتاس بکار بریم. همچنین زمانیکه برگ های مسن گیاه به زردی گراید و یا کل بوته، سبز رنگ پریده شود، می تواند نشانه کمبود منزیم باشد و بهتر است با کمک کود دولومیت،کود منیزیمی، برگ پاشی سولفات منزیم این کمبود را جبران نماییم.
برای خرید انواع کود آلی و شیمیایی کلیک کنید!
مرحله بذر پاشی و آبیاری
در کاشت اسفناج دو روش بذرپاشی دست پاش و خطی وجود دارد ولی درمزارع بزرگتر این کار توسط ماشین بذرپاش صورت می گیرد. روش کشت خطی بدیل سهولت آن متداول تر است. میزان بذر مصرف شده بسته به زمان، نوع خاک و بذر و طریقه بذرپاشی متفاوت است و به طور معمول 10تا 15 کیلوگرم بذر در هکتار برای کشت خطی و 15 تا 20 کیلوگرم برای کشت دست پاش به کار می رود. البته در فصولی که شرایط رشد گیاه نامناسب باشد، مانند زمستان یا اوایل بهار،حدود 10 کیلوگرم بذر بیشتر بکار می رود. در شیوه کشت گلخانه ای، در هر مترمربع 1.5 تا 4 گرم بذر مصرف می شود و در شرایط نامناسب فصلی، حدود یک گرم بذر به این میزان افزوده می شود. به طور معمول فاصله ردیف ها در روش خطی را 35تا 45 سانتی متر، فاصله هر دو بوته روی خطوط را 30 تا 40 سانتی متر و عمق کاشت بذرها را نیز 1 تا 2 سانتی متر در نظر می گیرند. اسفناج به دلیل دوره رشد کوتاه مدتی که دارد (40 تا 50 روز)، در طول سال چندین بار قابل کشت است.
پیش از اقدام به بذر پاشی ابتدا باید زمین را شخم زده و با مقادیر مناسبی از کود دامی کهنه به خوبی مخلوط می کنیم و سپس سطح خاک را مسطح نماییم. حالا بذر ها را با فواصل مشخص روی بستر خاک پخش می کنیم، به طوری که یکجا انباشته نشوند، درغیر این صورت فشردگی بذرها، سبب در هم رفتگی بوته¬ها شده و از رشد آنها جلوگیری می کند.
پس از کاشت بذر نوبت به آبیاری می رسد. توجه داشته باشید که بذرهای تازه کاشته شده، باید به طور منظم تا پیش از شکوفه زدن آبياري شوند. آبياري دقیق و اصولی باعث افزایش مقدار محصول شده و هم گل دادن زودهنگام گياه را به تاخير مياندازد.
مرحله نگهداری از اسفناج
اسفناج ازجمله سبزیجاتی است که به جز آبیاری و نور فراوان و دفع علف های هرز به نگهداری چندانی نیاز ندارد. با این وجود با کمک برخی تدابیر می توان به رشد بهتر و بازدهی بیشتر این محصول کمک نمود. به طور مثال برای حفظ بوته اسفناج از گرمای تابستان می توان آن را در پشت محصولاتی بلندتر کاشت. به عنوان نمونه، لوبیای بوته ای و لوبیای چوبی که با ایجاد سایه از اسفناج در برابر گرمای تابستان حفاظت می کنند؛ از جمله همراهان رشد اسفناج هستند. در زمستان، گاهی سرمای زیاد موجب کندی یا توقف رشد محصول می شود، در این صورت نیز می توان با بهره گیری از روش مالچ پاشی زمستانه خاک، استفاده از قاب سرد و کلوش باغی قابل حمل و یا کشت اسنفاج در گلخانه، از محصول بخوبی محافظت نمود. از دیگر عوامل آسیب رسان اسفناج، وجود علف های هرز در اطراف بوته گیاه است. در این وضعیت نیز، مرطوب نگه داشتن خاک و مالچ پاشی و حتی چیدن علف های هرز تا حدود زیادی به رفع مشکل کمک می کند، علاوه بر این مالچ پاشی، حتی در رفع حلزون ها نیز موثر است. بوته اسفناج برای رشد بهتر، نیاز به هرس دارد و باید که برگهای زرد و پلاسیده و یا آفت زده، مرتب چیده شوند. انواع اسفناج در معرض آفاتی همچون شته ها، قارچ ها، سفیدک دروغی و مگس چغندر هستند که برای مبارزه با آنها می توان از آفت کش ها کمک گرفت.
مرحله برداشت اسفناج
هر زمان که بوته اسفناج به دارای پنج الی شش برگ شود و سایز برگ ها به حد دلخواه ما برسد آماده برداشت است. برای برداشت محصول، نباید زیاد صبر نمود وتا برگ ها تازه هستند بهتر است چیده شوند، چراکه ممکن است گیاه بچرخد (رشد سنبله گل)، و در نتیجه طعم برگ ها تلخ و غیرقابل خوردن می شود. به ویژه در فصل تابستان و گرما، که اسفناج زود به گل می نشیند و دچار پیچ خوردگی می شود باید زودتر اقدام نمود. برای برداشت دو روش پیشنهاد می شود: اول آنکه برگ های بیرونی بوته را ازساقه بچینید و برگ های کوچک و جوانه های داخلی را برای رشد باقی بگذارید. دوم آنکه کل گیاه را از ریشه خارج کنید، و تنها زمانی است که رشد بوته اسفناج به مرحله پایانی خود رسیده باشد. در این شرایط ابتدا مزرعه را آبیاری کنید و پس از آن که رطوبت خاک کاهش یافت می توان کل گیاه را از ریشه برداشت نمایید.
کشت گلخانه ای اسفناج
یکی از مزایای کشت گلخانه ای این است که اسفناج را در تمام طول سال می توان پرورش داد. در این روش گونه هایی از اسفناج که در مقابل شدت تابش و دماي كم حساسيتي نشان نميدهند و رشد سريع دارند را در تابستان و اقسامی كه داراي رشد متوسط و گلدهی دیرهنگام هستند، در تابستان کشت می دهند. اسفناج برای رشد کافی نیاز به خاک های غنی و زهکشی شده دارد، بنابراین چند هفته پیش از کاشت اسفناج بهتر است خاک را شسته و کود دامی به آن بیافزایید.
مراحل کاشت گلخانه ای اسفناج به چه صورت است؟
- حدود یک تا دو کیلوگرم از خاک ترکیب شده با کمپوست یا کود دامی را هر 10 مترمربع فضای آماده سازی شده پخش کنید. سپس هر دو هفته یک بار، خاک را با کودهای کمکی تغذیه کنید. برای رشد بذرها، بهتر است کیت های گلخانه را در حداکثر نور قرار دهید.
- روی خاک برای هر دانه بذر سوراخ هایی با عمق 1.5 سانتی متر و فاصله 30-20 سانتی متر ایجاد کرده و بذرها را می کاریم. توجه داشته باشید فواصل بذرها کمتر نباشد زیرا تراکم زیاد منجر به رشد ضعیف بوته و نیز زودتر پیچیدن و بروز بیماری ها می شود.
- بذر اسفناج، به طور معمول در دمای مناسب 21 درجه سانتی گراد و در طی زمان 7 الی 14 روز جوانه می زند، اما برخی مواقع ممکن است جوانه زدن در خاک¬های سرد، تا سه هفته طول بکشد. بهترین دمای جوانه¬زنی بذرهای اسفناج در دمای 10-22 درجه سانتی گراد است. بعد از سه هفته از جوانه زدن بهتر است آنها را هرس کنید تا گردش هوا در برگ ها صورت پذیرد و رشد مناسبی داشته باشند.
- بذر اسفناج نیاز به رطوبت کافی دارد و باید بذرها بلافاصله بعد از کوددهی اولیه و نیز قبل و بعد از جوانه زدن به میزان کافی آبیاری شوند. مالچ پاشی گلخانه برای مرطوب نگه داشتن خاک بسیار موثر خواهد بود و از خشکی و پیچ و مهره شدن (پیچیدگی) گیاه نیز جلوگیری می کند.
- بهتر است از کودهای آهسته رهش برای خاک استفاده کنید تا به آرامی مواد مغذی را به به تدریج به خاک برساند. بهترین کودها کود ازت، کنجاله پنبه دانه است که غالبا قبل از کشت به خاک داده می شود. باید کود را به آرامی در اطراف پایه پخش کرده و به آرامی در خاک ترکیب کنید، تا ریشه های کم عمق اسفناج آسیب نبیند.
- جوانه زدن بذر اسفناج در گلخانه تقریبا 5 روز طول می کشد . تا زمانی که نقطه رشد گیاه در برداشت اولیه آسیب نبیند و هوا خنک باشد، همچنان می توان از بوته برداشت نمود. حدود 40 الی 45 روز زمان می برد تا بوته ها به مرحله برداشت برسد.
- می توانید زمانی که برگ ها هنوز کوچک هستند، برداشت را شروع کنید. ابتدا برگهای بزرگتر را برداشت کنید و اجازه دهید برگهای کوچکتر به رشد خود ادامه دهند و یا اینکه کل گیاه را از ریشه درآورید. اوایل روز برای برداشت مناسب تر است چراکه برگهای اسفناج بیشترین رطوبت را داشته و باطراوت هستند. بهتر است برای کاشت متوالی اسفناج هر 3 الی 4 هفته یکبار را در نظر بگیرید.
راهنمای کشت اسفناج در خانه
برای بسیاری از ما که در خانه های آپارتمانی زندگی می کنیم، در دسترس داشتن یک منع غنی از ویتامین ها و املاح، همچون اسفناج بسیار به صرفه و مفید خواهد بود. اگرچه اسفناج به نور خورشید، بسیار وابسته است ولی این مزیت را هم دارد که با حداقل نور رشد کرده و نیاز ما را تامین کند. کافیست، برای اسفناج شرایط سایه-آفتاب، همانند بالکن و یا طاقچه پنجره فراهم کنید، در این صورت کاشت و پرورش اسفناج در ظروفی مانند گلدان کار چندان دشورای نخواهد بود. کشت و پرورش گلدانی اسفناج، به رسیدگی چندانی نیاز نداشته و برداشت آسان تری نسبت به دیگر روش ها دارد.
گلدان مناسب برای کشت اسفناج
پیشنهاد می شود گلدانی که انتخاب می کنید، حتما دهانه پهن داشته و عمق آن حداقل 20-15 سانتی متر باشد، تا بتواند چندین بوته را در خود جای دهد. البته می توان از گلدان های کوچک هم استفاده کرد ولی هر یک گنجایش یک بوته بیشتر را نخواهد داشت. برای کشت اسفناج خانگی حتی می توان از جعبه های بزرگ مثل صندوق میوه نیز استفاده کرد.
کاشت بذر در گلدان
دو روش برای کاشت بذر وجود دارد: اینکه بذر ها را به طور مستقیم درعمق نیم الی 1 سانتی متری در گلدان بکارید و یا نهال اسفناج را که از قبل در سینی نشاء عمل آوری شده است، به خاک داخل گلدان انتقال دهید. پس از کاشت باید خاک را تا رسیدن مرحله جوانه زنی مرطوب نگه دارید. توجه داشته باشید آبیاری بیش از اندازه باعث پوسیدگی بذر می شود. فاصله مناسب برای نهال ها را می توانید حدود 10-5 سانتی متر در نظر بگیرید. برای داشتن برگ های پهن تر، خوب است فاصله نهال ها 12 سانتی متر لحاظ شود.
نور و رطوبت و دمای مناسب پرورش اسفناج گلدانی
اسفناج گیاهی به شدت نور دوست است، بنابراین در فصل پاییز که طول روزها کوتاه تر است، بهتر است گلدان در مکانی با بیشترین بهره نوری قرار داده شود. اجازه دهید گلدان اسنفاج حداقل سه ساعت و یا بیشتر در معرض تابش مستقیم خورشید قرار بگیرد تا محصولی با کیفیت برداشت کنید. اما در فصل بهار و تابستان، که شدت نور بیشتر است باید گلدان اسفناج را عصرها در مکانی خنک و سایه دار تعبیه کنید. اگرهم در مناطق گرمسیری زندگی می کنید بهتر است گلدان مدت زمان بیشتری در سایه بماند. از بسیاری جهات، نوع خاک و مواد مغذی لازم برای کاشت گلدانی با طریقه گلخانه ای یکی است و آبیاری بوته ها تنها به اندازه ای که نیم سانت از سطح خاک مرطوب بماند کفایت می کند. البته باید از غرقاب کردن گلدان جدا بپرهیزید. بذر اسفناج، در شرایط دمایی پایین (4 درجه سانتی گراد) و نیز در دمای بالای 30 درجه قابلیت جوانه زدن دارد ولیکن مناسب ترین دما بین 10 تا 27 درجه سانتی گراد می باشد. توجه داشته باشید با افزایش دمای روز گلدان را به مکانی خنک و سایه دار منتقل کنید.
شرایط تغذیه و مراقبت از اسفناج گلدانی
خاک، به عنوان اولین تامین کننده گیاه باید از کیفیتی مطلوب برخوردار باشد، بنابراین خاک خوب برای کشت اسفناج گلدانی، باید زهکشی شده، سبک (شن و ماسه ای) و با PH خنثی باشد. برای آنکه نیروژن مورد نیاز گیاه را تامین کنید کافیست قبل در زمان کاشت کمپوست چای یا کود حیوانی پوسیده به خاک گلدان بیافزایید. همچنین در طول فرایند رشد می توان کود های تقویتی مایع برای محصول به کار ببرید. افزودن مالچ نیز، ضمن تامین مواد آلی نهال ها به حفظ رطوبت ریشه کمک می کند. خوشبختانه اسفناجی که در گلدان پرورش می دهید کمتر از انواع باغی و گلخانه ای در معرض آفات می باشد با این همه در صورت بروز علائم بیماری، از آفت کش های کم ضرر وبیولوزیک استفاده کنید.
برداشت اسفناج گلدانی
رسیدن برگهای اسفناج گلدانی با توجه به شرایط محیطی و رقم محصول دست کم در حدود 37 الی 50 روز بعد از جوانه زدن زمان می برد. همانند دیگر روشهای کشت، این محصول هم با ایجاد 5 الی 6 برگ، رسیده و آماده برداشت می شود. برگهای بیرونی را چیده و برگهای داخلی را برای رشد باقی بگذارید و قبل از گلدهی ساقه، برگ ها را بچینید. بهتر است برگهای تازه چیده شده را نشویید تا خراب نشود بلکه آن را میان حوله پیچیده و در کیسه فریزر نگهداری کنید تا رطوبتش و سبزی تازه بماند.
جمع بندی
همان گونه که در این پژوهش بدان پرداختیم، اسفناج محصولی است سرشار از مواد معدنی و بسیار مغذی، بذرآن ارزان و در دسترس بوده و با روشهای متنوع می توان آن را کاشت. اسفناج رشدی سریع و آسان داشته و بوته آن فوق العاده مقاوم است و علارغم برخی اقتضاعات مانند نیاز شدید به نور خورشید وحساسیت های دمایی و آبیاری همچنان، خود را در هر شرایطی وفق داده و حتی در محیط های بسته و با صرف کمترین هزینه و بدون نیاز به مراقب¬های خاص، بازدهی مناسب و درخور توجهی دارد. هم از این روست که در بسیاری ازکشاورهای توسعه یافته همانند چین همواره حجم عمده ای از تولیدات مزارع سبزی، به این خوردنی پرفایده و کم هزینه اختصاص یافته است، بنابراین می توان گفت در میان سبزیجات برگی،کشت اسفناج، از بسیاری جهات؛ برای کشاورزان و هم عموم مردم به صرفه و توجیه پذیر و البته پرمنفعت خواهد بود.
مطالب تکمیل کننده: