سوسک سیاه گندم با نام علمی Zabrus tenebrioides یکی از دشمنان اصلی گندم در مزارع سرتا سر جهان به حساب می آیند.
این آفت در ایران برای اولین بار در سال 1340 مشاهده گردید. بر اساس نظر کارشناسان، شرايط مناسب آب و هوايي، بارندگيهاي كافي در ماههاي آبان و آذر، كشت زود هنگام گندم و كشت مداوم و بدون رعايت تناوب زراعي آن هـم با توجه به رژيم غذايي محدود موجب شده است، حشرات غير زيان رسان، سوسكهاي سياه و قهوه اي گندم تبديل به آفات مهمی در مزارع غلات ديم مناطق مختلف کشور شوند.
خسارت
خسارت اصلی زمانی اتفاق می افتد که سوسک سیاه گندم به صورت لارو ظاهر شود. لاروها شبانه از خاک خارج می شوند و از گیاهچه گندم تغذیه می کنند که این عمل در جوانه زنی گندم اختلال ایجاد می کند. اگر تعداد لاروها زیاد باشد کل گندم ها را از بین خواهد برد.
دوما زمانی که حشره کامل است و در فصل بهار که دانه های گندم روی خوشه ها می باشند به مقدار كم از آنها تغذيه مي‌كنند. در شرايطي كه جمعيت سوسک سياه زياد باشند از پارانشيم بين رگبرگها تغذیه میکنند و رگبرگ ها مانند کلافی در سطح خاك باقي مانده و باعث نابودي كامل گياهچه ها می شود.
به طور کلی خسارت آفت سوسک سیاه گندم در مزرعه به صورت لکه ای دیده می شود.
ویژگی ظاهری آفت
تخم حشره؛ تخم آفت سوسک سیاه گرد و به رنگ سفید مایل به شیری می باشد. اندازه آن به 2 الی 2/5 میلی متر می رسد و تا زمان تبدیل شدن به لارو در خاک می مانند.
لارو؛ لاروها ی سوسک سیاه به رنگ سفید مایل به زرد و بند بند می باشد، روی هر حلقه یک لکه قهوه ای دیده می شود. طول لارو بعد از رشد کامل به 2/5 الی 3 سانتی متر می رسد.
حشره کامل؛ حشره کامل سوسک سیاه گندم به رنگ قهوه ای متمایل به سیاه است و حدودا 15 میلی متر طول حشره و 5 میلی متر عرض آن می باشد. سطح پشتی سوسک سیاه براق و سطحی داخلی یا همان شکمی آن قهوه ای است.
بیولوژی
لاروها پس از سپری کردن زمستان در زیر خاک، با شروع گرما با ایجاد سوراخ هایی خودشان را به سطح خاک می رسانند. درصورتی که آب و هوا مساعد باشد شروع به فعالیت می کنند و شبانه از گیاه تغذیه می نمایند. لاروها در ماه خرداد تبدیل به شفیره می شوند و معمولا از اواخر بهار تا اوایل تابستان به حشره کامل تبدیل خواهند شد.
در هنگام برداشت گندم این حشرات به حاشیه مزرعه پناه میبرند، لازم به ذکر است که حاشیه مزرعه به دلیل وجود کاه و کلش و رطوبت مکان خوبی برا تجمع آن ها و تابستان گذارنی و جفت گیریشان می باشد.
عوامل محیطی برای گسترش آفت
شرایط مناسب آب و هوایی و بارندگی های اول فصل زراعی
کشت زود هنگام
رعایت نکردن تناوب زرعی
روش های کنترل و پیشگیری سوسک سیاه گندم
کنترل بیولوژیک
این آفت دشمنان طبیعی زیادی دارند. حشرات مفید، قارچ ها، پرندگان و جانداران میکروسکوپی.
مورچه ها یکی از شکارگرهای مهم تخم و لاروها در سنین کم هستند.
سوسک کارابیده نیز لاروهای درشت و شفیره ها را شکار می کند.
کلاغ ها و پرندگان می توانند از لاروها تغذیه کنند.
اخیرا جانداران میکروسکوپی و برخی از قارچهای بیمارگر حشرات شناسایی شـده اند که میتوانند لاروها و حشرات بالغ را آلوده کنند و باعـث کنتـرل آنهـا شـوند.
کنترل زراعی
رعایت تناوب و آیش، بررسی ها نشان می دهد با کشت محصولاتی مانند ذرت بعد از کشت گندم جمعیت حشره کاهش می یابد.
از روش های دیگر کنترل زراعی آفت سوسک سیاه گندم، جمع آوری دانه های ریخته شده، کاه و کلش و بقایای محصول می باشد.
شخم زدن زمین پس از برداشت نیز تاثیر به سزایی بر روی کنترل آفت دارد.
کنترل شیمیایی
در صورت خسارت بالای آفت یعنی بیش از 5 عدد لارو در هر مترمربع از مزرعه، باید با استفاده از روش های شیمیایی آفت را کنترل نمود.
ضدعفونی کردن بذر با استفاده از سم ایمیداکلوپراید با نام تجاری گاچو به نسبت 5 در هزار یعنی به عبارتی هر 1000 کیلو بذر 500 گرم سم نیاز دارد.
در مرحله گیاهچه ای که حساس ترین مرحله از رشد گندم در برابر آفت سوسک سیاه می باشد، محلول پاشی با استفاده از حشره کش کلرپریفوس با نام تجاری دورسبان به مقدار دو لیتر در هکتار موثر است.
با شروع مرحله پنجه زنی و خروج لاروها از خاک و فعالیت شبانه بهتریـن زمـان برای مبارزه با لاروها می باشد، ترکیب حشره کش های ایمیداکلوپراید با نام تجاری کنفیدر بـه مقـدار 250 سی سی در هکتار و دورسبان به مقدار 2 لیتر در هکتار به روش محلول پاشی تاثیرگذار است.
به محض دیدن اولین علائم و خسارات در مزرعه استفاده از سموم زیر کارساز خواهد بود؛
کارباریل با نام تجاری سوین به میزان 3 الی 3/5 کیلوگرم در هکتار.
فوزالون با نام تجاری زولون به میزان 1/5 الی 2 لیتر در هکتار
و دیازینون با نام تجاری بازودین به میزان یک لیتر در هکتار
