کاشت ارزن

ارزن با نام علمی Millet جزو غلات دانه ريز و گياهان يك ساله مناطق گرم و خشك مي باشند كه داراي گونه هاي فراواني هستند. Millet از كلمه لاتين millesimum به معناي يك هزارم ريشه گرفته شده و این کلمه كوچك براي اشاره به چيزهاي خیلی كوچك به كار مي رود.

دانه ارزن در مقایسه با سورگوم و ذرت به مراتب ارزش غذائی بالاتری داراست همچنین به عنوان علوفه نیز همینطور است، بطوریکه از لحاظ عملکرد کمی از ذرت بیشتر و از سورگوم کمتر است ولی از نظر عملکرد کیفی (عمدتا پروتئین) به مراتب خیلی بهتر از ذرت و سورگوم می باشد.

طول دوره رشد آن کوتاست؛ از کاشت تا گلدهی جهت برداشت علوفه تر ۶۰ الی ۵۰ روز است. از جمله مزایای کشت این محصول در فاصله زمانی بین دو گیاه که زمین خالی است فرصت را جهت کاشت مهیا می‌کند.

کاربرد ارزن

امکان استفاده از ارزن بصورت چرای مستقیم، علوفه سبز و سیلو می باشد و برای انواع دام های تک معده‌ای و چند معده‌ای استفاده می شود.

طبق گزارش های به عمل آمده؛ عملکرد کمی گیاه در منطقه‌ای مانند کرج ۱۰۰ تن علوفه در ۲ تا ۳ چین و در مازندران که بصورت دیم کشت می‌شود حدودا ۶۰ تن و در مناطق گرم همچون دزفول در چین‌های بیشتر (حدود ۶ چین) به بیش از ۱۴۰ تن علوفه سبز می‌رسد.

در ارزن ریز هم از دانه و هم از علوفة آن می‌توان استفاده نمود. علوفه این گروه را بصور مختلف همچون علوفه خشک (کاه و کلش) و یا بصورت خصیل (علوفه سبز) می‌توان برداشت نمود.

در مورد اول کاه و کلش ارزن علاوه بر خوشخوراکی و قابلیت هضم بالاتر به میزان ۱ تا ۲ درصد پروتئین بیشتری نسبت به گندم و جو دارد. در شرایط خصیل به محض رویت پانیکول یا خوشه برداشت صورت می‌گیرد.

خاک

ارزن در انواع خاکها می تواند رشد نماید اما به رطوبت بیش از حد خاک حساس بوده و مناسب ترین نوع خاک برای رشد آن، خاکهای لومی شنی با زهکشی بالا می باشند. PH خاک ارزن نباید خیلی قلیایی باشد. گیاه ارزن شوری قادر به تحمل شوری است.

به دلیل کوچک بودن بذر ها، بستر ارزن باید نرم و عاری از هر نوع کلوخی باشد.

شخم عمیق (حداقل ۱۵ سانتیمتر) و سپس ۲ الی ۳ مرتبه دیسک عمود بر هم می تواند بستر را برای کشت ارزن فراهم آورد.

کاشت ارزن

کاشت ارزن در ایران معمولا به صورت دستی است ولی برخی کشاوزان توسط دستگاههای ریز کار غلات و همچنین دستگاههای ریزدانه کفشک‌دار یونجه، ارزن را کشت می نمایند. كاشت ارزن توسط ماشين بذر كار غلات بهترين روش بوده و به دلیل پراكندگي يكنواخت و خوب گياه بهترین عملکرد را نيز به همراه خواهد داشت.

بدلیل ریز بودن بذور ارزن ریز و امکان تلفات شدید، بذر مورد نیاز برای کشاورزان حدود ۱۵ الی 20 کیلوگرم در هر هکتار توصیه می‌شود (هر کیلوگرم بذر حدودا شامل ۶۰۰۰۰۰ دانه است).

فاصله ردیفها ۵۰ سانتیمتر و فاصله هر بوته ۱۲-۱۰ سانتیمترمناسب است. عمق مناسب برای کاشت بذر ارزن 2 الی 3 سانتیمتر می باشد.

کاشت ارزن معمولا بلافاصله بعد از شخم و به وسیله بذر پاشی صورت میگیرد.

بهترین زمان جهت کشت ارزن‌های ریز زمانی است که درجه حرارت بین ۱۳ تا ۱۴ درجه سانتی‌گراد برسد. در مناطق سردسیر اواخر اردیبهشت الی نیمه اول خرداد برای کاشت ارزن زمان مناسبی است.

کوددهی

به طور کلی ارزنها به دلیل طول رویش کوتاه و حجم کم ریشه به مواد غذایی کمی نیاز دارند. به طور کلی کود فسفات آمونیوم به ۲۵۰ کیلوگرم قبل از کاشت و کود اوره به میزان ۲۰۰ کیلوگرم در دو یا سه نوبت برای مزرعه مورد نیاز است.

مصرف كود اوره به میزان 50 كيلوگرم در هكتار در زمان كاشت و 50 الی 100 كيلوگرم در هكتار اوره بعد ازهر چين توصيه مي شود.

آبیاری

همانطور که اشاره شد ارزن به شرایط غرقاب و مانداب حساس می‌باشد و مقاومت خوبی نسبت به کم آبی دارد ولی جهت عملکرد بهتر تولید علوفه، دور آبیاری ۷ تا ۱۰ روز مناسب است. آبیاری اول و دوم اهمیت بسیار زیادی دارد.

علف های هرز

آبیاری و دفع علف های هرز در مراحل اولیه رشد ارزن بسیار اهمیت دارد. در صورت آبیاری بهینه، رشد و توسعه ریشه به صورت مطلوب انجام می گیرد که موجب بالا رفتن راندمان آب مصرفی می شود.

توصیه می گردد قبل از ساقه دهی ارزن یعنی مرحله۶ تا ۸ برگی از کولتیواتور برای دفع علفهای هرز و تهویه خاک استفاده گردد و در ادامه به وسیله فاروئر خاک داخل جوی به کنار پشته (پای بوته ها) هدایت شود.

نکته مهم برای دفع علفهای هرز این است که در مراحل اولیه رشد گیاه از کولتیواتور استفاده شود زیرا در مراحل بعدی به دلیل سایه اندازی شدید و چین برداری های متعدد رشد علفهای هرز ناممکن خواهد شد و نیازی به مبارزه با علفهای هرز نخواهد بود.

آفات و بیماری ها

هنوز بيماري خاص و قابل توجهی برای ارزن گزارش نشده است اما از آفات مهمي كه در مراحل اوليه رشد به بوته ها حمله مي نمايند مي توان به كرم طوقه بر (آگروتيس) و كرم برگ خوار (كارادرينا) اشاره نمود كه برای مبارزه بت آن ها میتوان به مبارزه زراعي ( شامل رعايت تاريخ كاشت و شخم پائيزه ) توجه نمود و از سم حشره كش كارباريول براي مبارزه با کرم طوقه بر استفاده نمود.

 در ساير موارد به دليل غير اقتصادي بودن مبارزه و استفاده مستقيم از گياه جهت توليد گوشت و شير مبارزه شيميايي توصيه نمي گردد.

برداشت

نکته حائز اهمیت در مدیریت مزرعه رعایت زمان برداشت می‌باشد. بطوریکه برداشت گیاه باید در ارتقاع ۸۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر صورت گرفته و سطح برش از خاک باید حدودا ۱۲ سانتیمتر باشد تا چین‌های بعدی را تحت تأثیر قرار ندهد.

بهترين زمان برداشت جهت علوفه سبز ظهور پانيكول ها و بهترين زمان برداشت براي توليد دانه تغيير رنگ پانيكول ها و زرد شدن برگهاي پايين، رنگ خوشه ها و برگهای مسن مي باشد.

به عبارتی بهترین زمان برداشت جهت علوفه سبز (خصیل) هنگام دانه بندی گیاه می باشد ( زمانی که در ۵۰ درصد بوته ها، دانه بندی انجام شده باشد).