گندم یکی از قدیمی ترین محصولات زراعی کشت شده می باشد که از ابتدای تاریخ تا کنون یکی از اصلی ترین غذاها در بین همه غذاها برای ساکنان کره زمین بوده و هست. امروزه گندم همچنان یکی از مهمترین دانه های غذایی به حساب می آید.
فائو (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) ادعا می کند که گندم به نسبت سایر محصولات تجاری در زمین های بیشتری رشد می کند. گندم نه تنها بخش مهمی از رژیم غذایی انسان است بلکه به عنوان منبع اصلی خوراک دام و همچنین محصولات صنعتی با ارزش نیز به شمار می آید.
افزایش جمعیت در حال رشد، تقاضا برای گندم 60 درصد افزایش می یابد. از آنجایی که تولید گندم نقش مهمی در برآورده کردن نیازهای غذایی آینده و مقابله با راه حل های بحران گرسنگی دارد، نیاز فوری به افزایش بیشتر تولید و عملکرد گندم همیشه وجود دارد.
چگونه با آفات و بیماری های گیاه گندم مبارزه کنیم؟
آفات و بیماری ها به عنوان مانعی برای تولید بیشتر گندم هستند. دانشمندان ادعا می کنند که آفات و بیماری ها باعث از بین رفتن 20 تا 40 درصد محصول گندم می شوند. درصد دقیق پایین آمدن عملکرد، به محصول، نوع آفات و شرایط آب و هوایی زراعی که در آن آفت رخ می دهد بستگی دارد. متداول ترین آفات حشره سوسک های برگ به رنگ قرمز و آبی هستند. و شایع ترین بیماری هایی که می توانند وجود داشته باشند زنگ زدگی گندم، لکه برگ گندم و کپک زدن هسته است. بیماری های مخرب بسیاری برای گیاه گندم وجود دارد؛
(زنگ های گندم، سياهك ها، بيماريهاي سپتوريائي، بلايت فوزاريومي خوشه، پاخوره، موزائيک رگهاي گندم، كوتولگي زرد جو، نماتد گالزاي گندم، نماتدهاي مولد زخم ريشه، نماتدهاي سيستي غلات، سن گندم، پروانه برگخوار، سوسك سياه گندم، شته روسي گندم)
هرکدام از بیماری های ذکر شده بسته به شرایط مزارع از جمله رطوبت و آب و هوا که هرکدام از آن ها به تفصیل قبل شرح هستند و راه های مقابله منحصری دارند.
از این میان بیماریهای لکه گندم باعث کاهش 50 درصدی عملکرد گندم می شوند. آنها در اثر پاتوژن های قارچی که در مزارع گندم سراسر جهان ایجاد می شوند.
بیماری های گیاه گندم کدامند؟
همانطور که گفته شد بیماری های بسیار زیادی برای گیاه گندم وجود، در ادامه به معرفی مختصر از هر کدام از آن ها میپردازیم:
شایعترین بیماری های لکه برگ
Tan spot: بیماری لکه برنزه به شکل لکه های کوچک و بیضی شکل روی برگها قابل مشاهده است. سپس لکه ها بزرگ شده و برنزه می شوند و یک مرز زرد و لکه قهوه ای تیره در مرکز به وجود می آید. حتی عفونت در مرکز هسته هم ممکن است اتفاق بیفتد. در هسته های آلوده، ایجاد تغییر رنگ مایل به قرمز روی پوشش بذر آشکار می شود. این بیماری که به زنگ گندم هم معروف است نوع شایع بیماری گندم در کشور ما است و لکه زرد شایع ترین نوع آن می باشد.
(Stagonospora Nodorum Blotch (SNB: علائم اولیه سپتوریا به عنوان ضایعات آغشته به آب در برگهای پایین قابل مشاهده است. ضایعات معمولا به شکل لنز است. آلودگيهاي اوليه بر روي برگهاي پائيني مشاهده مي شود كه در صورت مساعد بودن شرايط محيطي (دماي ۱۰-۱۵ سانتی گراد- رطوبت طولاني مدت و هواي ابري) علائم بر روي برگ هاي بالاتر و خوشه نيز ظاهر مي گردد سپس مرکز آنها به رنگ قهوه ای خاکستری می شوند و پیکنییدیا رخ می دهد. پیکنییدیا نشان دهنده تولید مثل ساختار قارچ است و همچنین به عنوان بهترین وسیله برای تشخیص این بیماری عمل می کند. اگر آب و هوای مرطوب بعد از مرحله گل دهی رخ دهد، ضایعات می توانند روی گلومها نیز ایجاد شوند.
Septoria Tritici Blotch: لکه های سپورتیا تریتیچی (STB) به عنوان رگه های کلروتیک روی برگهای تحتانی ایجاد می شود. این گونه ها بعدا به ضایعات قهوه ای نامنظم گسترش می یابند. گاهی اوقات به سختی می توان بدون مشاهدات میکروسکوپی متوجه تفاوت بین بیمار های SNB و STB شد.
بیماری سیاهک گندم
بیماری سیاهک پنهان رایج ترین بیماری گندم و در عین حال مخرب ترین و معمول ترین بیماری گندم می باشد. این بیماری ناشی از دو قارچ Tilletia caries و Tilletia laevis است. که با شکسته شدن دانه های آلوده در مرحله برداشت محصول بخش زیادی از محصولات سالم و خاک را آلوده می کند. در صد شیوع این بیماری بسیار زیاد است علی الخصوص بر گندم پاییزه خسارت زیادی وارد می کند. برای مطالعه بیستر در رابطه با بیماری سیاهک گندم و علائم و راه های مبارزه با به مجله آموزش کشاورزی جالیزان مراجعه کنید.
بیماری فوزاریومی سنبله گندم
این بیماری به صورت رشته رشد کننده (میسلیوم) بر روی بذور یا بقایای گیاهی زمستان گذاری می کند و سپس توسط اسپورهای هوازی (کنیدیها یا آسکوسپورهای حاصل از منابع آلودگی) در شرایط رطوبت و بارندگی و در زمان گلدهی گیاه، سنبله ها را آلوده می کند و منجر به بیماری می شود.
به بیماری فوزاریومی سنبله گندم در مجله جالیزان به صورت مفصل پرداخته شده است.
بیماری های سپتوریایی گندم
بیماری بیماری های سپتوریایی گندم انواع مختلفی دارد که به وسیله ارگانیسم های زیر ایجاد می شود:
Mycosphaerella graminicola (Septoria tritici)
Leptosphaeria nodorum (S. nodorum)
Leptosphaeria avenaria f.sp. triticea (S. avenae f.sp. triticea)
علائم بیماری های سپتوریایی گندم
محل‌های عفونت اولیه معمولاً به شکل نامنظم، لکه‌ها یا ضایعات کلروتیک بیضی تا دراز هستند. با گسترش این نقاط، مراکز ضایعات رنگ پریده، کاهی رنگ و کمی نکروزه می شوند، اغلب با نقاط سیاه و کوچک متعدد. ضایعات لکه سپتوریا تریتیکی تمایل به شکل خطی و محدود شدن جانبی دارند، در حالی که ضایعات لکه سپتوریا نودوروم و لکه سپتوریا آونه بیشتر عدسی شکل هستند. تمام قسمت های بالای زمینی گیاه می توانند تحت تأثیر قرار گیرند. عفونت سبک فقط ضایعات پراکنده ایجاد می کند، اما عفونت می می تواند برگ ها، سنبله ها و حتی کل گیاه را از بین ببرد. شناسایی گونه ها در مزرعه می تواند دشوار باشد و بررسی میکروسکوپی اغلب ضروری است.
رشد و گسترش سپتوریایی گندم به چه صورت است؟
عفونت اولیه معمولاً روی برگهای پایینی است و در صورت مساعد ماندن شرایط محیطی به سمت برگهای بالایی و سنبله‌ها پیش می‌رود. دمای خنک (10-15 درجه سانتیگراد) و هوای مرطوب و ابری طولانی مدت باعث ایجاد این بیماری ها می شود.
این دسته از بیماری ها عمدتاً بیماری های گندم هستند، اما غلات دیگر تا حدودی مستعد ابتلا هستند. این بیماری ها به مناطق معتدل گندم زار که در آن شرایط خنک و مرطوب حاکم است محدود می شود.
اگر این بیماری ها قبل از برداشت به سطح بالایی برسند، ممکن است از طریق چروک شدن بذر و کاهش وزن آن، کاهش قابل توجهی در محصول رخ دهد.
بیماری نقطه سیاه گندم
بیماری سپتوریایی گندم به وسیله ارگانیسم های زیر ایجاد می شود:
Alternaria, Helminthosporium, and Fusarium spp
علائم بیماری نقطه سیاه گندم کدام است؟
پریکارپ یا سطح خارجی دانه های گندم در حال بلوغ قهوه ای تیره تا سیاه می شود و تغییر رنگ آن معمولاً به انتهای جوانه هسته تغییر می کند. اگر ناشی از گونه های Alternaria باشد، رنگ تیره فقط بر روی پریکارپ تاثیر می گذارد. اگر ناشی از Helminthosporium یا Fusarium spp باشد، کل دانه ممکن است مورد تهاجم قرار گرفته و از بین برود. قارچ های دیگری نیز وجود دارند که می توانند باعث ایجاد نقطه سیاه شوند، اما سه مورد ذکر شده در اینجا رایج ترین آنها هستند.
رشد و گسترش نقطه سیاه گندم
معمولاً مغز دانه ها به قارچ ها آلوده می شوند. اگر چند روز تا یک هفته درست قبل از برداشت هوای مرطوب حاکم باشد، میزان آلودگی افزایش می یابد و نقطه سیاه در بسیاری از ارقام ایجاد می شود.
گندم میزبان اصلی است. چند علف مرتبط نیز می توانند تحت تأثیر قرار گیرند. توزیع بیماری نقطه سیاه در سرتاسر جهان است، در هر جایی که غلات دانه کوچک رشد می کنند.
این بیماری باعث از بین رفتن رنگ طبیعی برخی دانه ها می شوند همچنین ممکن است زنده ماندن بذر نیز کاهش یابد.
اقدامات پیشگیرانه به عنوان روشی برای محافظت از محصول گندم
گندم مانند همه محصولات غذایی مستعد ابتلا به بیماری های قارچی مختلف است. بهترین راه مقابله شما در برابر این موارد، اطمینان از عاری بودن بذرهای شما در ابتدا (چون راه انتقال بسیاری از بیماری های گندم از طریق بذر هستند) و استفاده از شیوه های مناسب کاشت است که در وهله اول از شیوع بیماری ها جلوگیری می کند.
مدیریت پیشگیری از بیماری بهترین روش مدیریت مزرعه برای کاهش تلفات است. اقدامات مدیریت بیماری که هر کشاورز باید از آن پیروی کند شامل موارد زیر است:
- کاشت انواع مقاوم و با حساسیت کمتر
- كشت گندم در تناوب با ساير محصولات و خودداري از كشت متوالي آن
- استفاده از دانه‌های بدون پاتوژن و با کیفیت
- کاشت بذرهایی که با قارچ کش درمان شده اند برای کاهش خطر ابتلا به عفونت نهال
- مدیریت درست بقایای محصول
- شخم عميق تابستانه بلافاصله پس از برداشت گندم
- پیگیری منظم شرایط آب و هوایی
- جمع آوري يا سوزانيدن كاه وكلش درمناطق آلوده بمنظور كاهش جمعيت آفت
- مبارزه شيميايي و کاربرد به موقع قارچ کش
- کاشت در آفتاب کامل
- کاشت در مکان هایی با زهکشی خوب و افزودن کمپوست برای بهبود زهکشی
- کاشت در مکان هایی که قبلاً بیماری رخ نداده است.
- حذف علف های هرز برای بهبود گردش هوا
- برداشت و حذف گیاهان آلوده
- جدا نگه داشتن گیاهان بیمار از گیاهان سالم
- اجتناب از آبیاری بیش از حد
در میان شیوه های فوق، سه مورد زیر برای درمان بیماری های گندم بهترین گزینه است:
کاشت انواع مقاوم؛ یکی از ارزان ترین و موثرترین شیوه های مدیریت.
تناوب زراعی؛ عملی که باعث کاهش تلقیح اولیه پاتوژنهای نقطه برگ قارچی می شود.
کاربرد قارچ کش؛ عملی که مانع از انتشار بیماری بر روی برگ و پرچم می شود.
اهمیت روش های تولید گیاهان قوی و سالم
هدف از بکارگیری این روش ها تولید گیاهان قوی و سالم است که می‌توانند در برابر بیماری‌ها مقاومت کنند و از موقعیت‌هایی که به پیشرفت بیماری کمک می‌کنند اجتناب کنند.
آبیاری
از خیس شدن ساقه ها با استفاده از سیستم قطره ای یا شلنگ خیساندن خودداری کنید. اگر که بایستی از سیستم آبپاش استفاده کنید، گیاهان را صبح در یک روز آفتابی آبیاری کنید تا برگها به سرعت خشک شوند.
چرخش محل کاشت بذر
در صورت امکان هر سه تا چهار سال یکبار گندم را در قسمت های مختلف باغ بکارید، زیرا در غیر این صورت پس از یک دوره زمانی، خاک می تواند جمعیتی از بیماری های پوسیده ریشه ایجاد کند.
مالچ
مالچ زمستانه آسیب های فصلی را کاهش می دهد. مالچ در اطراف گیاهان در طول بهار و تابستان با محدود کردن حرکت هاگ ناشی از پاشیدن قطرات باران، بیماری ها را کاهش می دهد.
معرفی آفات گیاه گندم
گیاه گندم در طور فصل رشد خود بسته به شرایط ممکن است درگیر آفات زیادی شود در این بین به معرفی برخی از آن ها خواهیم پرداخت:
ملخ های گندم
نیز یکی از مهم ترین دشمنان مزارع گندم هستند. به گفته سازمان حفظ نباتات؛ در مدیریت تلفیقی ملخ های بومی زیان آور کشور شناسایی کانون ها و مناطق نشو و نمای این ملخ ها اهمیت فراوانی دارد. در سال ۱۳۷۸ عملیات دیده بانی و مبارزه با ملخهای بومی و ملخ صحرایی در سطح ۱۱۸۰۰۰ هکتار توسط عوامل اجرایی سازمان حفظ نباتات صورت گرفته است.
در کشورهای توسعه یافته، از عوامل بیماری زای حشرات (قارچ ها و پروتوزوئرها) برای کنترل ملخ های زیان آور استفاده می کنند. در ایران نیز تحقیقاتی برای جداسازی، شناسایی و بررسی کارایی آزمایشگاهی این عوامل صورت گرفته است.
آفت سوسک سیاه گندم
این آفت در ایران برای اولین بار در سال 1340 مشاهده گردید. بر اساس نظر کارشناسان، شرايط مناسب آب و هوايي، بارندگي هاي كافي در ماههاي آبان و آذر، كشت زود هنگام گندم و كشت مداوم و در شرایط مزرعه ای بدون رعايت تناوب زراعی ممکن است مشاهده شود.
آفت سوسک سیاه گندم یکی از دشمنان اصلی گندم در مزارع سرتا سر جهان به حساب می آیند. برای اطلاع بیشتر به مجله جالیزان مراجعه کنید.
معرفی کامل روش های مبارزه با آفات گندم
در مزارع گندم، آفات می توانند سبب آسیب یا نابود کردن گیاه ارزشمند گندم شوند، حتی قبل از آن که فرصتی برای جوانه زدن پیدا کنند.
ساده ترین آنها پرندگان هستند که مطمئنا روزی که دانه های تان را بکارید سعی می کنند آن ها را بخورند. جوندگان کوچکی مانند سنجاب ها نیز اگر بتوانند به دانه های گندم شما برسند، آن ها را خواهند خورد.
راهکار مقابله با آفات گندم
می‌توانید با فشار دادن دانه‌ها به زیر خاک و کوبیدن آن یا قرار دادن یک لایه کاه روی دانه‌های تازه کاشته شده حیوانات را از خوردن دانه گندم تازه کاشته خود منصرف کنید.
حلزون‌ها می‌توانند ساقه گندم تازه کاشته شده را از بین ببرند، بنابراین برای دفع آنها بایستی از طعمه‌های حلزونی استفاده کنید یا به خاک، خاک دیاتومه اضافه کنید. هنگامی که گیاه گندم حدود 10 سانتی متر ارتفاع دارد، حلزون ها دیگر یک تهدید جدی نیستند.
لارو مگس اره ساقه گندم را می جود و اگر به طور کامل دور ساقه بچرخد، گیاه را از بین می برد. شکل مگس بالغ شبیه زنبورهای کوچک هستند و در اواخر بهار با حشره کش قابل کنترل هستند.
مراقبت دقیق از گیاهان در طول بازرسی های منظم روزانه به شما کمک می کند تا قبل از اینکه آفات آسیب جبران ناپذیری به آنها وارد کنند، آنها را شناسایی کنید.
بهترین روش مقابله با آفات گیاهان گندم
در اینجا چند راه اثبات شده برای خلاص شدن از شر آفات گیاهان گندم وجود دارد. بهترین راه را برای مقابله با نوع آفاتی که به گیاهان شما حمله می کنند انتخاب کنید:
گیاهان را به طور منظم بازرسی کنید. به دنبال نشانه های خورده شدگی و تخم های حشرات در قسمت های زیرین گیاهان باشید.
تله گذاری؛ در صورت تشخیص آسیب گیاه توسط آفت خاص، تله ها و طعمه های مخصوص شان را قرار دهید.
آفات را با دستکش های باغبانی خود بردارید، برای از بین بردن آفات از دست استفاده کنید. پس از حذف، آفات را با غرق کردن آنها در یک سطل آب صابون یا له کردن آنها با پا از بین ببرید. چیدن دستی برای آفات بسیار کوچک کارآمد یا عملی نیست اما برای آفات بزرگتر به خوبی کار می کند.
استفاده از صابون حشره کش؛ صابون حشره کش ارگانیک است. نمک‌های پتاسیم موجود در صابون حشره کش به حذف موم‌های محافظ حشره کمک می‌کند و باعث تخریب غشای حشرات و از بین رفتن آنها می‌شود. صابون های حشره کش به ویژه بر روی آفات کوچکتر موثر هستند. صابون را با آب مخلوط کنید تا محلول را ایجاد کنید و مستقیماً روی بخش واجد حشرات گیاه اسپری کنید.
در حالی که صابون حشره کش کمتر بر سایر ارگانیسم ها تأثیر می گذارد، گیاهان خاصی ممکن است به صابون حساس باشند و ممکن است دچار سوختگی برگ شوند.
روغن باغبانی؛ از روغن های باغبانی استفاده کنید. برای تولید اسپری های باغبانی، روغن های گیاهی یا نفتی را با آب ترکیب کنید. به عنوان مثال، روغن چریش از عصاره دانه گیاه چریش به دست می آید. اسپری‌های روغنی سوراخ‌های تنفسی حشره را مسدود می‌کنند، متابولیسم حشره را مختل می‌کنند، تغذیه حشرات را مختل می‌کنند و رشد حشرات را مهار می‌کنند. مانند صابون های حشره کش، روغن های باغبانی اگر به درستی رقیق نشوند می توانند باعث آسیب به گیاه شوند.
خاک دیاتومه؛ خاک دیاتومه (DE) را روی خاک اضافه کنید. این ماده روی زمین در اطراف گیاهان شما آفاتی را که دوست ندارند روی DE بخزند یا حرکت کنند را بازدارد.
خودتان اسپری آفات بسازید! می توانید با مواد بی خطر، اسپری آفات بسازید. یک قاشق غذاخوری جوش شیرین، نصف قاشق چای خوری یک ماده شوینده ظروف ملایم و دو و نیم قاشق غذاخوری روغن زیتون را در یک گالن آب مخلوط کنید تا محلولی درست شود که انواع حشرات را دفع کند. قبل از اسپری آن را به خوبی در بطری تکان دهید و هر هفته تکرار کنید تا به طور مداوم موثر باشد.
جمع بندی:
در کنار این اقدامات پیشگیرانه، کشاورزان همچنین طیف گسترده ای از فناوری های مدرن مزرعه را در اختیار دارند که قادر به کمک به کاهش بروز آفات و بیماری های گیاهان هستند.
اگر کشاورزان برای مدیریت جامع مزرعه خود به عنوان مثال از تجهیزاتی مانند سنسورهای زراعی و میدانی، ماشین آلات مدرن، نرم افزار های کشاورزی و یا فناوری های سنجش از دور استفاده کنند، می توانند محصولات زراعی خود را از آفات ویرانگر محافظت کرده و کنترل تولید مزرعه خود را به دست گیرند.
منابع:
ممنون از مطلب کاملتون بسیار عالی. ممنون میشم راه های مقابله با بیماری ها و آفات گندم رو هم به صورت مفصل توضیح بدید.
ممنون از شما
حتما در آینده بهشون میپرازیم.