اصلاح خاک شور و شوری مسئله بسیار مهمی در امر کشاورزی به خصوص در مناطق گرم و خشک محسوب می شود. اگر خاک مزرعه یا باغ شما شوری بالایی داشته باشد، گیاهانی که در آنجا کشت می شود به اندازه خاک های معمولی قوی نخواهند بود. بذرهای کاشته شده اگر هم به مرحله جوانه زنی برسند بسیار ضعیف خواهند بود. اگر غلظت شوری بسیار بالا باشد، مهم نیست چقدر آنها را آبیاری کنید، گیاهان پژمرده می شوند و می میرند.
برای تشخیص میزان شوری خاک می توان، با نمونه برداری خاک و آزمایش خاک می توان میزان شوری خاک را تشخیص داد. در این مقاله اقداماتی را که می توان برای اصلاح خاک شور انجام داد، پرداخته شده است.
مطلب مرتبط: “روش صحیح آبیاری در زمین‌هایی با آب و خاک شور به چه صورت است؟”
تاثیر شوری خاک بر گیاهان
با شورتر شدن خاک، گیاهان قادر به برداشت آب زیادی از خاک نیستند. این به این دلیل است که ریشه‌های گیاه حاوی غلظت‌های متفاوتی از یون‌ها (نمک‌ها) هستند که جریان طبیعی آب را از خاک به ریشه‌های گیاه ایجاد می‌کنند. با نزدیک شدن سطح شوری خاک به ریشه ها، احتمال ورود آب به ریشه کمتر می شود. در واقع، زمانی که سطح شوری خاک بالا باشد، آب موجود در ریشه ها به داخل خاک کشیده می شود. گیاهان قادر به دریافت آب کافی برای رشد نیستند. هر گونه گیاهی به طور طبیعی حاوی سطوح مختلفی از نمک های ریشه است. به همین دلیل است که برخی از گیاهان نسب به شوری مقاوم ترند.
عامل شوری در خاک را علاوه بر مواد تشکیل دهنده خاک می توان به آبیاری با آب شور، زهکشی ضعیف خاک، تبخیر بیش از حد و استفاده بیش از حد کود دانست.
اصلاح خاک شور
اقدامات لازم برای اصلاح خاک های شور شامل موارد زیر می باشند:
- بهبود شرایط زهکشی
- آبشویی
- روش آبیاری
- مدیریت کوددهی
- کاهش تبخیر
- اعمال تیمارهای شیمیایی
- ترکیبی از این روش ها
بهبود شرایط زهکشی
در خاک هایی که زهکشی ضعیفی دارند، می توان از خاکورزی عمیق برای شکستن سطح خاک و همچنین لایه های رسی و سخت یا دیگر خاک های سخت استفاده کرد که جریان رو به پایین آب را محدود می کند. خاک ورزی به حرکت آب در خاک کمک می کند.
آبشویی
شستشوی نمک های اضافی و حفظ تعادل نمک مطلوب بهترین راهبرد برای اصلاح خاک شور است. این امر با تامین آب کافی برای شستشوی نمک در زیر ناحیه ریشه و نه در ذخایر آب زیرزمینی حاصل می شود. از آبشویی می توان برای کاهش نمک‌های موجود در خاک استفاده کرد. باید به اندازه کافی آب کم نمک به سطح خاک اضافه کنید تا نمک ها حل شده و به زیر ناحیه ریشه منتقل شوند. آب باید نسبتاً عاری از نمک (ppm ۲۰۰۰-۱۰۰۰) به ویژه نمک‌های سدیمی باشد. آزمایش آب می تواند سطح املاح آب را تعیین کند.
اصلاح خاک شور به روش آبشویی روی خاک‌های شوری که ساختار و زهکش داخلی خوبی دارند به خوبی عمل می کند. برای شستشوی خاک بسیار شور، ممکن است نیاز باشد تا ۱۲۲ سانتی متر آبیاری کنید.
آزمایش اغلب برای تعیین میزان آب مورد نیاز برای اصلاح خاک شور لازم است. پس از آبشویی، خاک اغلب باید دوباره آزمایش شود تا مشخص شود که آیا نمک به اندازه کافی شسته شده است یا خیر.
خاک های بسیار شور باید با استفاده از چندین کاربرد شسته شوند تا آب به خوبی تخلیه شود. در اینجا دوباره، زهکشی می تواند یک مشکل باشد. اگر آب نتواند به خاک نفوذ کند، املاح را نمی توان حل کرد و از خاک خارج کرد.
روش آبیاری
روش آبیاری و حجم آب به کار رفته بر تجمع و توزیع نمک تأثیر زیادی دارد.
مدیریت کوددهی
بسیاری از کودها حاوی نمک های محلول در غلظت های بالا هستند. شاخص های نمک برای اکثر محصولات کود تجاری گزارش شده است. برای مثال، KCl دارای شاخص نمک 205 برابر K2 SO4 است. به طور کلی باید از مصرف نواری کودهای با شاخص نمک بالا در نزدیکی نهال خودداری شود.
کاهش تبخیر
استفاده از پسماند یا مالچ پاشی کشاورزی روی خاک می تواند به کاهش نرخ تبخیر کمک کند.
استفاده از تیمارهای شیمیایی
در خاک های که مقدار نمک سدیم آن ها بسیار بالاست قبل از شستشوی و اصلاح خاک ، ابتدا باید آن ها را با مواد شیمیایی تصفیه کنید تا میزان سدیم قابل تعویض کاهش یابد. برای حذف یا تعویض سدیم، کلسیم را به شکل محلول مانند گچ اضافه می کنند. یون سدیم به ذرات خاک میچسبد و به سختی از طریق آبشویی شسته می شود به خصوص در خاک های رسی بنابراین با اضافه کردن کلسیم باعث جایگزینی یون کلسیم به جای سدیم می شویم. و سپس از طریق آبشویی مقدار سدیم اضافه خاک شسته می شود.
اصلاح خاک شور با گچ
گچ رایج ترین اصلاحیه ای است که برای اصلاح خاک های شور یا سدیمی که فاقد منبع کلسیم مانند گچ یا کربنات های آزاد هستند استفاده می شود. ماده اصلاحیه دیگر، کلرید کلسیم، در برخی جاها استفاده می شود، اما در بیشتر مناطق به ندرت در دسترس است.
اگر خاک شما حاوی کربنات های آزاد است، می توانید اسیدهایی را به آن اضافه کنید تا گچ تشکیل شود که با خاک واکنش داده و سدیم قابل تعویض را حذف می کند. اسید سولفوریک، گوگرد، سولفات آهن و سولفات آلومینیوم را اضافه کنید که در خاک واکنش داده و اسید تولید می کند. سپس اسید با کربنات های کلسیم (سنگ آهک) واکنش داده و سولفات کلسیم (گچ)، آب و دی اکسید کربن را تشکیل می دهد. اسیدیته نیز ممکن است مقداری از سدیم را جابجا کند.
استفاده از گچ یک روش مدیریتی مفید برای جلوگیری از تجمع سدیم در پروفیل خاک، حفظ ساختار خاک و بهبود نفوذ آب است.
برای محصولات حساس به نمک مانند کاهو، قبل از کاشت، گچ را به خاک اضافه کنید تا نمک های محلول آزاد شده در حین انحلال تأثیر منفی بر تولید نداشته باشد.
میزان اصلاح خاک شور
مقدار اصلاحی که برای اصلاح خاک های شور و سدیمی نیاز دارید بر اساس میزان سدیم موجود در خاک است. چندین عامل دیگر نیز بر مقدار اعمال شده تأثیر می گذارد: سرعت شستشو، انحلال پذیری و سرعت واکنش اصلاحات، و تبدیل کربنات های آزاد به گچ.