بیماری های گیاه پنبه تحت تاثیر عوامل گوناگونی است و گیاه پنبه در طول دوره رشد خود مورد حمله بیماری های متعددی قرار میگیرد که اهمیت هر کدام از آنها بستگی به عوامل زیر دارد؛
- رقم مورد کاشت
- آب وهوای مناطق مورد کاشت
- و عوامل متعدد زراعی و بیولوژیکی
همانطور که پیش از این در مجله جالیزان به آن پرداخته شد، پنبه به طلای سفید مشهور است و نام انگلیسی آن (cotton) می باشد. از این جهت اهمیت دارد که روی پوشش بذر آن تارهای سلولزی کوتاه و بلند قابل ریسندگی ایجاد شده است. از دانه آن روغن خوراکی، از کنجاله آن غذای دام به صورت مستقیم و فرآورده های جانبی دیگری به صورت غیر مستقیم مثل کاغذ صابون، گلیسیرین، الکل، مقوا، رنگ، گلوکز، مقوا، کاغذ و غیره به دست می آید.
بیماری های گیاه پنبه کدام است؟
به طور کلی منشا بیماری های پنبه به 4 دسته های بیماری های با منشا قارچ، باکتری، ویروس و حشرات و نماتودها می باشد. اما علاوه بر عوامل زنده، عوامل غیر زنده به عنوان بیماری های غیر واگیر یا فیزیولوژیک پنبه شناخته میشوند.
بیماری های با منشا قارچ
پژمردگی فوزاریومی بوته پنبه (Fusarium wilt)
در اثر آلودگی به قارچ فوزاریومی، گیاهچه های پنبه پژمرده، برگ های اولیه زرد وقهوه ای شده، گیاهچه ها کوتوله، پژمرده و تمام برگ ها زرد و به تدریج خشک می شوند و به گیاه آویزان می مانند. لبه برگ ها به سمت بالا پیچیده و روخمشی اتفاق می افتد. پیچیدگی شدید برگها حول محور اصلی به سمت پایین روخمشی نامیده میشود. بافت آوند چوبی به طور حلقه وار تیره می شود. حتی در قسمت ریشه نیز دیده می شود.
مهم ترین روش های گسترش و انتقال عامل بیماری
- خاک
- اندام های آلوده گیاه
- آب
- ماشین آلات کشاورزی
- بذر
مدیریت بیماری
استفاده از ارقام مقاوم توام با روش های زراعی از اصولی ترین روش های مبارزه این قارچ است.
بیماری قارچ ريزوکتونيايي (Rhizoetonia solani)
این قارچ یکی از مهم ترین عواملی است که موجب مشکلات زیر روی گیاه می شود؛
- پوسیدگی بذر
- مرگ گیاهچه
- پوسیدگی ریشه
- بلایت گیاهچه
- ایجاد لکه در قسمت های هوایی گیاه
- زخم روی ساقه
وقتی بذر در خاک خنک شود این قارچ توان حمله به آن و پوساندن آن را دارد. زمانیکه بذر جوانه زده و گیاهچه سبز شود، گیاهچه در اکثر مواقع از محل طوقه مورد حمله این قارچ قرار گرفته و در آن لکه های قهوه ای رنگ ایجاد می شود. لکه ها دور تا دور طوقه را فرا گرفته و باعث افتادن گیاهچه و از بین رفتن آن می شود. وقتی لکه ها دور تا دور ساقه ایجاد شوند، بوته پنبه از بین می رود.
لکه ناشی از این قارچ قهوه ای رنگ (گاهی تیره) می باشد که اندازه آنها بستگی دارد به زمانی که شرایط برای توسعه بیماری مساعد بوده است.
بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی پنبه (Verticillium wilt)
بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی پنبه یکی از مهم ترین عوامل خسارت زای پنبه است. که تقریبا در هر کجا که پنبه کشت میشود وجود دارد و در بعضی مناطق پنبه کاری مستعد، توسعه بیماری عامل محدود کننده کشت پنبه است.
شدت و نوع نشانه ایجاد شده در پژمردگی ورتیسیلیومی بستگی زیادی به مواردی که در ادامه گفته می شود دارد.
- به سویه عامل بیماری
- مقدار مایه قارچ در خاک
- رقم زراعی مورد کشت
- زمان آلوده شدن گیاه
- شرایط محیطی و به خصوص حرارت محیط
- زمان کاشت پنبه
- شرایط خاک به ویژه خاک PH
علائم آلودگی گیاه به قارچ ورتیسیلیوم معمولا 40-35 روز بعد از جوانه زنی یا موقعی که اولین گل ها نمایان می شوند ظاهر می گردند.
وقتی گیاهچه جوان آلوده شود، برگ های اولیه زرد و سپس خشک میگردند. دمبرگ ها روخمشی به طرف پایین پیدا کرده و برگ ها خم می شوند. در قسمت های مرکزی برگ نقاط زرد رنگ نکروز شده و از بین می روند. مردن یا تجزیه شدن سلول‌ها یا بافت‌های یک موجود زنده نکروز نام دارد.
شدت و سرعت نشانه ها بستگی به رقم مورد کشت و دمای محیط دارد.
ارتفاع بوته آلوده کوتاه تر از گیاه سالم بوده و کاهش وزن خشک گیاه هم در ریشه ها و هم در قسمت های هوایی گیاه مشاهده می شود.
تعداد غنچه به شدت کاهش می یابد ولی ممکن است بیماری بر زمان ظهور غنچه و گل گیاه تاثیر نداشته باشد.
گیاهان آلوده معمولا زودتر محصول می دهند ولی کاهش کمی و کیفی محصول محسوس است. کیفیت الیاف در اثر آلودگی گیاه به قارچ ورتیسیلیوم کاهش می یابد.
شدت پژمردگی ورتیسیلیومی بستگی دارد به عوامل زیادی دارد مانند؛
- پتاسیل مایه قارچ
- رقم مورد کشت
- زمان کاشت پنبه
- دما به ویژه دمای خاک
- شرایط خاک به ویژه خاک PH
- رطوبت
- مواد آلی
انتشار و انتقال بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی
اندام های آلوده و خاک آلوده به این قارچ مهم ترین منابع انتقال قارچ از یک مکان به مکان دیگر می باشد. که به روش های مختلف توسط باد، انسان و ادوات کشاورزی و حیوانات منتقل میشود. در پنبه آلودگی داخلی و آلودگی روی کرک های بذر گزارش شده است.
مدیریت بیماری بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی
- شخم عمیق و کنترل علف های هرز و کنار مزرعه پنبه
- انتخاب بهترین الگوی کشت
- کاهش جمعیت قارچ با استفاده از آفتاب دهی
- بی تار کردن بذر با استفاده از اسید سولفوریک
- اصلاح خاک ب ااستفاده از مواد آلی پوسیده
- مبارزه با آفات مکنده به خصوص در اوایل کشت
- تنظیم دور آبیاری و مقدار آب لازم
- تقویت بوته پنبه با ریز مغذی ها
بیماری های باکتریایی پنبه
سوختگی(بلایت) باکتریایی پنبه
بلایت باکتریایی پنبه(bacterial blight) یکی از مهم ترین عوامل خسارت زای پنبه می باشد و تقریبا درتمام مناطق پنبه کاری دنیا وجود دارد.
به دلیل اینکه عامل بیماری به تمام قسمت های پنبه حمله میکند، خسارت بیماری در صورت شیوع بیماری زیادخواهد بود.
این بیماری منجر زیان های زیر درگیاه پنبه می شود:
- مرگ گیاهچه
- کاهش فتوسنتز
- کاهش توانایی گیاه درقائم نگه داشتن خود
- ریزش برگ
- پوسیدگی ساقه
خسارت بیماری بسته به مرحله ای از رشد گیاه که مورد حمله بیمارگر قرار می گیرد، رقم مورد کاشت و شرایط مساعد بیماری (باد و باران و هوای نسبتا گرم در طول دوره رشد پنبه) متفاوت است.
علائم بیماری بلایت باکتریایی پنبه
این باکتری در تمام مراحل رشد گیاه و به همه قسمت های هوایی بوته حمله نماید و علائم متفاوتی را ایجاد کند؛
- بلایت گیاهچه
- سیاه شدن ساقه
- لکه زاویه ای برگ
- پوسیدگی قوزه
عامل انتقال آلودگی بلایت باکتریایی پنبه
توسط باد باران، آبیاری بارانی و آب آبیاری از گیاهان آلوده به گیاهان سالم دیگر انتقال می یابد و سبب ایجاد آلودگی های بعدی میشود. باکتری عامل بیماری توسط قطرات آب، باد و باران به تمام قسمت های هوایی گیاه پخش شده و سبب آلودگی اندامها میشود.
مدیریت بیماری بلایت باکتریایی پنبه
- ضدعفونی بذر پنبه سبب کاهش شیوع بیماری بلایت باکتریایی میشود. همچنین سبب کاهش بیماری های مرگ گیاهچه ناشی از عوامل بیماری زای دیگر میشود.
- سمپاشی مزارع به خصوص در زمان گیاهچه
- مدفون کردن بقایای گیاهی بلافاصله بعد از کاشت همراه با شخم عمیق
- از آبیاری سنگین در اول فصل باید خوددای شود.
- تناوب با غلات سبب کاهش عامل بیماری می شود.
- کشت های های ردیفی یا جوی و پشته ای سبب کاهش خسارت بیماری می شود. اما در کشت های غرقابی یا کرتی میزان بیماری افزایش و به تبع آن خسارات بیماری افزایش می یابد.
- بازدید مداوم از مزارع و شناسایی کانون های آلوده به خصوص در اوایل رشد گیاه
- کندن و بیرون آوردن بوته های آلوده و سوزاندن آنها و سپس غرقاب کردن مزرعه سبب کاهش جمعیت عامل بیماری میشود.
بیماری های ویروسی پنبه
ویروس پیچیدگی برگ پنبه Cotton leaf curl virus
علائم بیماری ویروس پیچیدگی برگ پنبه
در برگها فتوسنتز کاهش یافته و به علت تغییر شکل رگبرگ ها، در نقل و انتقال مواد غذایی اخلال ایجاد میشود. کاهش فتوسنتز باعث کاهش قدرت باردهی بوته های پنبه شده و رنگ بوته ها به زردی متمایل می شود.
- پیچیدگی برگ ها
- موزائیک و ضخیم شدن رگبرگ
- کوتولگی، تغییر شکل برگ
- کوچک شدن و تاولی شدن برگ ها
و…از علائم این بیماری می باشد.
عامل انتقال آلودگی ویروس پیچیدگی برگ پنبه
این ویروس با بذر، خاک و روش های مکانیکی منتقل نمیشود ولی با پیوند وسس انگلی از گیاه بیمار به گیاه سالم منتقل می شود.
وقتی بامیه در داخل مزارع پنبه یا همجوار آن کاشته شود، شدت بیماری افزایش می یابد زیرا بامیه میزبان خوبی برای ویروس و ناقل این بیماری می باشد.
مدیریت بیماری ویروس پیچیدگی برگ پنبه
- ردیابی و پایش ویروس
- استفاده ازارقام مقاوم
- مبارزه با علف های هرز میزبان
- مهم ترین روش کنترل بیماری تعادل در آب و کود
- جلوگیری از شرایطی که باعث افزایش و شیوع گسترش بیماری می گردد.
بیماری های ناشی از حشرات و نماتدها
نماتدها موجودات کرمی شکلی میباشند که خاکزی بوده و از ریشه پنبه تغذیه می نمایند و سبب ایجاد زخم و صدمه شدید به ریشه پنبه می شوند.
بیماری های ناشی از عوامل غیر زنده یا غیر واگیر
بیماری های فیزیولوژیک یا غیر واگیر آن دسته از بیماری های پنبه می باشد که در اثر عوامل غیرزنده به وجود می آیند.
عوامل بیماری های غیر واگیر (فیزیولوژیک) پنبه
- زیادی یا کمبود مواد غذایی
- اثرات جانبی کاربرد مواد شیمیایی مثل حشره کش ها، قارچ کش ها و علف کش ها
- فشردگی خاک
- رطوبت کم یا زیاد
- شرایط نامساعد محیط
- خسارت های ناشی از تگرگ و باد
عوامل بیماری در خاک، بذر، هوا و یا اندام های گیاهان آلوده استقرار دارند و توسط خاک زراعی، بذر آلوده، اندام آلوده، آب و ادوات کشاورزی، باد، احشام و بندپایان از محلی به محل دیگر انتقال می یابند. عوامل بیماری زا سبب آسیب، صدمه و خسارت می گردند.
برای شناسایی دقیق عامل بیماری بررسی های آزمایشگاهی و مطالعه سابقه مزرعه و اطلاع از عملیات زراعی و مواد شیمیایی بکار برده شده ضرورت دارد.
کمبود مواد غذایی
کمبود ازت: زردی یا گاهی قرمزی در برگها، کاهش اندازه برگ، کاهش سرعت رشد و تعداد گل
کمبودفسفر: کوتولگی، سبز تیره شدن برگ ها، تاخیر در رشد زایشی و دیررس شدن محصول
-کمبود پتاسیم: نقاط زرد رنگ در نوک و حاشیه برگ های پیر یا در فواصل بین برگ ها، پیچیده شدن حاشیه برگ ها یه سمت پایین و نهایتا زرد شدن همه برگ ها و ریزش قبل از بلوغ
کمبود کلسیم: تولید ساقه ضعیف و کم قدرت، قهوه ای شدن دمبرگ وسیاه شدن ریشه اصلی
کمبود منیزیم: قرمز تا ارغوانی شدن پهنک های برگ پنبه
کمبود گوگرد: کاهش رشد و لوله ای(دوکی شدن) برگ ها
صدمه ناشی از مواد شیمیایی
پنبه یکی از محصولاتی است، که مصرف شیمیایی آن در زراعت زیاد است.
- استفاده ازسموم نامناسب
- کم یا زیاد مصرف کردن از آفت کش ها
- انبار داری نامناسب
سبب اثرات سو و جانبی بر روی پنبه میگردد.
باید توجه داشت استفاده از سم نامناسب، مقدار خیلی بالای سم نه تنها موجب کنترل مطلوب نمیگردد بلکه ممکن است موجب صدمه به گیاهچه، خطرات جانبی برای انسان ها و دام ها و تحریک به مقاومت عوامل بیماری زا و آلودگی بیشتر محیط زیست میگردد.
خصوصیات خاک و ارتباط آن با بیماری های پنبه
بسیاری از عوامل بیماری زا پنبه خاکزی بوده و شرایط خاک و عناصر غذایی آن نقش مهمی در شیوع این بیماری ها دارند. کمبود پتاسیم در خاک سبب افزایش شدت پژمردگی و سبب افزایش حساسیت پنبه به لکه برگی می شود.
- فشردگی خاک
- سله بستن خاک
- افزایش یا کاهش رطوبت خاک
از عوامل دیگری هستند که باعث صدمه به پنبه میشوند. خاک های دارای لایه محکم در زیر سطح خاک سبب کاهش توسعه ریشه و متراکم شدن آنها در یک منطقه، جلوگیری از رشد ریشه اصلی، اختلال در تغذیه و جذب آب توسط پنبه می شود. در چنین خاک هایی قدرت باروری بوته ها و رشد رویشی کم می باشد.
تغییر رنگ برگ های اولیه در اثر سرما
اگر در 6 تا7 روز بعد از کاشت دمای هوا به کمتر از11 درجه سانتی گراد برسد باعث سفیدی تا کاهی رنگ شدن برگ های اولیه گیاهچه میشود. گاهی پژمردگی گیاهچه اتفاق افتاده و یا لکه های قهوه ای رنگ در برگ ها نمایان می شود.
جمع بندی:
مدیریت بیماری های پنبه، جزئی از فرآیند تولید پنبه است. تولید ارقام مقاوم یا متحمل به بیماری ها، روش های زراعی مناسب و مدیریت خاک مهمترین دستاوردهای مدیریت و کنترل بیماری های پنبه بوده که هدف اصلی آنها جلوگیری از آلوده شدن بوته های پنبه می باشد. با این حال روش هایی که باعث درمان بوته های بیمار شده مثل سمپاشی مزارع در مواقعی ضرورت دارد.
منابع: