سیاهک گندم با نام علمی smuts یکی از شایع ترین بیماری های گندم است. که ناشی گروهی از قارچ ها می باشد.
گندم از جمله محصولات اساسی تمامی کشورها به حساب می آید، این ماده غذایی اساسی و مهم اهمیتی مانند نفت و حتی بیشتر از آن دارد. برای افزایش عملکرد گندم، شناسایی و کنترل انواع آفات و بیماری های آن حائز اهمیت می باشد.
در ادامه به انواع سیاهک های گیاه گندم اشاره می شود:
سیاهک پنهان یا معمولی Covered Smut
بیماری سیاهک پنهان رایج ترین بیماری گندم و در عین حال مخرب ترین و معمول ترین بیماری گندم می باشد. این بیماری ناشی از دو قارچ Tilletia caries و Tilletia laevis است. که با شکسته شدن دانه های آلوده در مرحله برداشت محصول بخش زیادی از محصولات سالم و خاک را آلوده می کند. در صد شیوع این بیماری بسیار زیاد است علی الخصوص بر گندم پاییزه خسارت زیادی وارد می کند.
علائم
گیاهان آلوده از نظر ظاهری و ارتفاع رشد تفاوت چندانی با گیاهان سالم ندارند.، به طوریکه تا زمان خوشه دهی قابل تشخیص نیست. حتی گاهی بر روی یک سنبله هم دانه های آلوده و هم دانه های سالم مشاهده می شود. رنگ خوشه های آلوده اندکی متمایز است به این صورت که سبز آن متمایل به آبی به نظر می رسد. شکل دانه های آلوه و سالم یکی است با این تفاوت که در دانه های آلوده محتویات درون دانه از بین می رود و جای آن را توده سیاه پر می کند. هنگام برداشت و خرمن کوبی دانه ها باز می شنود و اسپورهای آن نسبت زیادی از مزرعه را آلوده می کند.
کنترل و مبارزه
کاشت ارقام مقاوم
آیش و رعایت تناوب زراعی
مهم ترین راهکار مبارزه با انواع بیماری های قارچی اول از همه انتخاب بذر مناسب و ضدعفونی بذرها با استفاده از قارچ کش های مناسب است.
دیفنوکونازول 3 درصد FS به میزان 1در هزار (یک کیلوگرم در هزار کیلوگرم)
تبوکونازول 2 درصد DS به میزان 1/5 در هزار
ترياديمنول (بایتان) 5.7 درصد DS به میزان 2 در هزار
کاربندازیم 60 درصد پودر وتابل به میزان 2 در هزار
دی نیکازول (سومی ایت) 2 درصد پودر وتابل به میزان 2 در هزار
دی نیکازول (سومی ایت) 2 درصد FS به میزان 1 در هزار
مانكوزب 80 درصد پودر وتابل به میزان 2 در هزار
كاربوكسين تيرام 75 درصد پودر وتابل به میزان 2 در هزار
سیاهک پنهان پاکوتاه dwarf bunt
عامل بیماری سیاهک پنهان پا کوتاه قارچ Tilletia controversa است که از بیماری های گندم و سایر غلات نیز می باشد. اسپورهای خاکزی این قارچ می تواند تا 10 سال زنده در خاک باقی بماند. قارچ این بیماری در شرایط آب و هوایی معتدل بر روی گندم های پاییزه به خوبی رشد می کند.
علائم
این بیماری بیشتر در منطق سردسیر و مرتفع دیده می شود. باعث توقف رشد گیاه و کوتاه ماندن ارتفاع آن می باشد. بعد از خوشه دهی علائم ظاهری بیماری مشهود می شود. روی برگ گیاه نوارهای کوچک زرد رنگ ایجاد می شود. رنگ دانه ها به جای زرد خاکستری مایل به قهوه ای می باشد. دانه های سالم و آلوده شبیه به هم هستند با این تفاوت که دانه های آلوده کمی کروی تر است و در صورت فشردن آن بوی نامطبوعی از آن خارج می شود.
پیشگیری و مبارزه
کاشت ارقام مقاوم
شخم زمین با عمق 15 الی 20 سانتی متری
انتخاب بذر مناسب
ضدعفونی بذور با استفاده از قارچ کش های مناسب
دیفنوکونازول (دیویدند) 3 درصد DS به میزان 2 در هزار
تیابدازول (تکتو) 60 درصد WP به میزان 1/25 در هزار
استفاده از قارچکشها برای کنترل اسپورهای خاکی و بذری مانند هگزا کلرو بنزن ( HCB)، پنتاکلرو نیترو بنزن (PCNB ) کربوکسین و تیابندازول را نام برد.
سیاهک آشکار Loose smut
سیاهک آشکار گندم ناشی از قارچ Ustilago tritici می باشد و از بیماری های شایع در نواحی مرطوب و نیمه مرطوب است. اسپورهای قارچ توسط با از گیاه آلوده به سمت گیاه سالم می رود. این بیماری بذر زاد است و خسارت آن در برابر سیاهک پنهان کمتر می باشد. دانه های سیاه (اسپور قارچ) در حرارت 20 الی 25 درجه سانتی گراد جوانه می زند.
این بیماری حساس به زمان کشت است یعنی گیاهانی که دیرتر کاشته می شوند کمتر از آن هایی که زودتر کاشته می شوند در معرض خطرند. زیرا در مزارع دیرکاشت به دلیل درجه حرارت پایین قارچ نمی تواند رشد کند.
علائم
تفاوت بین بوته سالم و آلوده تا قبل از خوشه دهی مشخص نیست اما بوته های آلوده زودتراز بوته های سالم سنبله می زنند. بعد از خوشه دهی تمامی خوشه تبدیل به یک توده سیاه رنگ می شوند. در ابتدا توسط یک غشا نازک پوشیده شده اند که سرانجام پاره می شوند و گرد آن در مزرعه پخش می شود.
کنترل و مبارزه
کاشت ارقام مقاوم
استفاده از بذرهای سالم تهیه شده از مزارع بدون آلودگی
ضدعفونی بذور با استفاده از قارچ کش های مناسب
کربوکسین (ویتاواکس) به میزان 1/1 در هزار
کربوکسین (ویترام) به میزان 4 در هزار
تبوکونازول 2 درصد DS به میزان 1/5 درهزار
تبوکونازول 70 درصد WP به میزان 1/5 در هزار
کاربندازیم 60 درصد WP به میزان 2 در هزار
سیاهک ناقص (هندی) Karnal Bunt
سیاهک ناقص گندم قارچی از خانواده بازيديوميست به نام Tilletia indica می باشد. اين قارچ به دانه‌ها حمله كرده و مواد مغذي آندوسپرم درون آن‌ها را از بین می برند. علائم ظاهری این بیماری به سیاهک پنهان شبیه است با این تفاوت که تمام سنبله های گیاه به سیاهک آلوده نمی شوند و تنها چند دانه از یک سنبله آلوده می شود به همین دلیل به آن سیاهک ناقص گفته می شود.
علائم
این بیماری به راحتی در مزرعه قابل تشخیص نمی باشد. بعد از برداشت با کمی بررسی دانه های آلوده قابل تشخیص اند به این صورت که پریکارپ دانه آلوده پاره می شود و با خارج شدن بذر از سنبلچه ها، قسمتی از آن ها که آلوده به سیاهک است قابل تشخیص می باشد. سیاهک ناقص گندم جز بیماری های قرنطینه ای به حساب می آید و در انبار کردن و تجارت گندم بسیار مهم است. این بیماری از گل شروع می شود و سپس دانه با اسپورهای قارچ سیاه رنگ می شود.
کنترل و مبارزه
کاشت ارقام مقاوم
استفاده از بذر سالم و بدون بیماری
ضدعفونی بذور با استفاده از قارچ کش هایی که از طریق جذب وارد گیاه می شود و می تواند از رشد قارچ جلوگیری کند.
استفاده از کودهای ازته و همچنین سموم شیمیایی زمانی که 80 درصد مزرعه خوشه زده باشد؛
سایپروکونازول (آلتو) SL 10 درصد به میزان نیم لیتر در هکتار
پروپیکنازول (تیلت) EC 25 درصد به میزان نیم لیتر در هکتار
تبوکونازول (فولیکور) EW 25 درصد به میزان یک لیتر در هکتار
فلوتریافول (ایمپکت) SC 12/5 درصد یک لیتر در هکتار
سیاهک برگی Flat smut
سیاهک برگی گندم ناشی از برگ Urocystis tritici می باشد که می تواند تا 3 سال در خاک زنده بماند. به دلیل اینکه دمای لازم برای جوانه زنی اسپورهای قارچی 20 درجه سانتی گراد است، خطر این بیماری در مناطق سردسیر کمتر ات و در درجه اول بر گندم های پاییزه در مناطقی با زمستان های معتدل اثر می گذارد.
علائم
تشخیص این بیماری آسان است، بوته ها کم رشد و کوتاه می شوند. به این صورت که نوارهای متمایل به سیاه روی ترک و غلاف سیاه توسعه می یابند. این خطوط و نوارها اندکی بعد شکاف خورده و پودر سیاه رنگ قارچ ها از آن خارج می شود. برگ های گیاه دچار پیچ خوردگی می شوند و خوشه ها لاغر و ناقص می مانند.
کنترل و مبارزه
کاشت ارقام مقاوم
رعایت تناوب زراعی و استفاده از بذور سالم
عدم برگرداندن کاه و کلش به مزرعه
استفاده از قارچ کش های سیسنمیک کربوکسین و بنومیل
شاید مطالعه مطلب “آفات و بیماری های گیاه گندم ” زیر نیز برایتان جذاب باشد.