کاشت چغندرقند به عنوان یک محصول استراتژیک در کشور بسیار حائز اهمیت است. داشتن اطلاعات کافی در زمینه کاشت، داشت و برداشت محصولات، در بالا بردن توان تولید، عملکرد محصول و سود کشاورزان نقش بسزایی دارد. در ادامه راهنمایی ای برای مراحل مختلف کاشت تا برداشت چغندرقند ارائه می شود.
زمین مناسب
بهترین بافت خاک برای کاشت چغندرقند بافت متوسط است و بهتر است خاک خنثی تا اندکی قلیایی باشد. زمين انتخابي براي زراعت چغندرقند باید در سال قبل زير كشت چغندرقند نبوده باشد. نوع تناوب مناسب با توجه به شرايط منطقه اي وعواملي نظير خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك، آلودگي به بيماري ها و علفهاي هرز و مسائل اقتصادي با مشاوره کشاورزان و كارشناسان محلي تعيين مي شود.
با توجه به عمق ریشه گیاه چغندر قند در صورت وجود لایه سخت در زیر خاک استفاده از زیرشکن برای حذف آن لازم است. قبل از کاشت زمین بایدتا عمق 35 سانتی متری شخم زده شود و از لحاظ مواد مغذی و رطوبت در شرایط مطلوبی باشد.
انتخاب رقم مناسب
توصیه بذر با کیفیت و اصلاح شده از کارخانه قند گرفته شود. برای مقاومت در برابر بیماری های محتمل از ارقام مقاوم استفاده نمایید. بهتر است که از بذر تک جوانه (منوژوم) اما در صورت وجود شوری در خاک بهتر است از بذر چند جوانه ای (پلی ژرم) استفاده نمود.
به طور کلی در روش کاشت سنتی چغندرقند و در شرایط نامطلوب، حدودا استفاده از ۲۰ تا ۲۵ کیلوگرم بذر پلی ژرم در هکتار کـافی است. در کاشت مکانیکی هم با توجه به استاندارد ماشین ردیف کار به طور حدودی به 5 الی 10 کیلوگرم بذر نیاز خواهد بود.
دمای مناسب برای جوانه زدن بذر چغندر قند بین ۱۵ الی ۲۰ درجه سانتیگراد است.
ارزیابی نیاز به کود و مواد مغذی
برای تعیین دقیق عناصر غذایی مورد نیاز گیاه، در صورت امکان نمونه برداری خاک توصیه می شود. با توجه به آزمایش خاک باید کودهای فسفره، پتاسه و نیتروژنه به مقدار مناسب قبل از کاشت به خاک اضافه شود.
از آنجا که مدیریت مصرف کودها بر کنترل آفات، بیماری ها و علف های هرز موثر است بهتر از به صورت تخصصی و کارشناسانه به آن پرداخته شود.
برای تشخیص کمبود عناصر غذایی طی فصل رشد گیاه در صورت بروز علائم، بهترین زمان اقدام در مرحله 4 تا 10 برگی بوته چغندرقند است. در صورتی که خاک در وضعیت رطوبتی مطلوب است مقدار مناسب از خاک مزرعه در پاكتهاي كاغذي
ريخته و تا اتمام عمل نمونه برداري در جاي خنك نگهداري شوند. سپس 25 الی 50 برگ جوان از سرتاسر مزرعه برای نمونه لازم است که به آزمایشگاه برده شود.
جهت ارزيابي عناصر فسفر و نيتروژن مناسب ترين بخش اندام هوائي، دمبرگ برگهاي مذكور مي باشد و به منظور بررسي ساير عناصر از جمله پتاسيم و عناصر ريز مغذي پهنك مي باشد.
کوددهی
جهت مصرف کود سرک بعد از وجین باید از عمق 30 سانتی متری خاک نمونه بردای نمود در صورتیکه ميزان نيتروژن خاك كمتر از 25 ميلي گرم درهر كيلوگرم خاك باشد اقدام به مصرف كود نيتروژن نمود.
اما در مجموع می توان گفت چغندر قند در طول دوره رشد خود به حدود 90 الی 180 کیلوگرم کوت نیتروژنه احتیاج دارد که بهتر است در دو مرحله قبل از کاشت و مرحله 6 الی 10 برگی گیاه اضافه شود. همچنین 90 الی 180 کیلوگرم در هکتار کود فسفر و 100 الی 200 کیلوگرم در هکتار کود پتاس احتیاج دارد.
دقت شود مصرف کود نیتروژنه در سه ماه آخر دوره رشد به هیچ وجه مجاز نیست. زیرا زیادی ازت موجب افزایش رشد رویشی و پایین آمدن میزان قند گیاه می‌شود.
کاشت چغندرقند
میزان تراکم بهینه برای کشت چغندر قند 80 الی 120 هزار بوته در هر هکتار است. بهتر است ردیف ها 50 سانتی متر از هم فاصله داشته باشند و بوته ها از هم 15 الی 20 سانتی متر فاصله داشته باشند. بهترین عمق کاشت در انواع خاک ها 2 الی 3 سانتی متر است.
اگر از روش آبیاری سطحی استفاده می کنید با توجه به شیب و بافت خاک زمین، بهتر است طول شیار در خاک سنگین بیش از 150 متر در خاک متوسط 100 الی 150 و در خاک های سبک کتر از 100 متر باشد تا آبیاری بهینه انجام شود.
زمان کاشت چغندرقند
دقیقا نمی توان گفت در چه روزی چغندر را بکارید زیرا به شرایط محیطی و دما بستگی دارد و کارشناسان می توانند به طور دقیق تعیین کنند. اما به دلیل استفاده ار بارندگی های اول فصل رشد، افزایش دوره شد و متعاقبا بهبود کیفیت کاشت چغندرقند و همچنین مقابله با بیماری ها و آفات، کشت زودهنگام چغندرقند توصیه می شود. برای تمام کشور بهترین تاریخ کاشت چغندر قند از اواسط اسفند تا اوایل اردیبهشت توصیه می شود.
در کشت پاییزه نیز بهترین زمان شهریور تا مهر است.
آبیاری
برای آبیاری چغندرقند روش های مختلف تحت فشار و سطحی ممکن است استفاده شود.
لازم است پس از کاشت دو مرحله به فاصله 5 روز یکبار آبیاری شود. باید دقت شود که در طول دوره رشد گیاه در تنش آبی قرار نگیرد.
در این باره یک کارشناس کشاورزی در گزارشی از ایسنا گفته است: کاشت پاییزه محصول چغندر قند به سبب آب‌بری اندک یکی از به صرفه ترین زراعت ها محسوب می شود زیرا در این روش با استفاده از بارشهای موسمی پاییزه و زمستانه، بیشترین دوره زراعی چغندر قند بدون نیاز به آبیاری مستقیم سپری می شود و در اوایل بهار نیز باران مناسب کفاف رشد این محصول را می دهد و فقط یک یا ۲ نوبت قبل از برداشت نیازمند آبیاری مستقیم است.
وی افزود: این مزیت برای کشاورزان غرب استان در حوزه بندرترکمن، آق قلا و گمیشان فرصت خوبی است تا از این محصول برای رعایت تناوب و تغییر در کاشت مستمر گندم و جو استفاده کنند و به کشت این محصول پر درآمد روی بیاورند.کرنژادی گفت : علاوه بر تناژ خوب محصول چغندر، بخش های سبز و سربرگ های این گیاه نیز جایگاه خوبی در میان علوفه ها دارد و می تواند بخشی از نیاز دامداری‌ها را تامین کرده و جلوی مصرف بی رویه آب برای کاشت گونه‌های آب‌بری مثل ذرت علوفه ای را بگیرد.
بهتر است جهت صرفه جویی در آب و بهبود کیفیت ریشه قبل از برداشت آبیاری نشود اما در برداشت مکانیزه میزان رطوبت خاک اهمیت دارد.
آفات و بیماری های چغندر قند
از آفات این گیاه که در کاشت چغندرقند باید مدیریت شود می توان به کرم برگ خوار چغندر قند(کارادرینا)، شب پره زمستانی (اگروتیس)، سر خوطومی چغندر قند (آفت خال سیاه) که حشره کامل آن به برگ و لارو آن به ریشه چغندرقند حمله می کند.
مگس چغندر قند که پارانشیم بین دو غشاء برگ را از بین می برد و زنجره، نماتد و بید چغندر قند که به حاشیه برگ و دمبرگ حمله می کند.
از بیماری های مهم چغندرقند نیز میتوان به سوختگی ریشه، ویروس موزاییک، زردی چغندر اشاره نمود که در صورت ظهور علائم اولیه هر چه سریعتر باید درجهت کنترل آن با مشاوره گیاه پزشک مربوطه اقدامات لازم را انجام داد.
کنترل علف های هرز
بهترین مرحله برای وجین کردن مرحله 4 الی 6 برگی گیاه است. با توجه به حساسیت چغندرقند به علف های هرز بهتر است تا حداکثر مرحله 8 برگی حتی به صورت دستی اقدام به حذف علف های هرز شود.
کنترل درست و به موقع علف های هرز تاثیر زیادی در افزایش عیار چغندرقند دارد.
برداشت
در صورت نمونه برداری از ریشه و رسیدن درصد قند محصول به حد مطلوب، طبق دستور کارخانجات کشت بهاره حوالی شهریور و در کشت پاییزه اواخر فروردین اقدام به برداشت می شود.
البته از لحاظ ظاهري نيز بايد رنگ برگ هاي مزرعه بصورت سبز مايل به زرد و حالت پيري برگ هاي مسن و رسيدگي بوته ها مشخص باشد.
دقت شود که در زمان برداشت محصول برای جلوگیری از شکسته شدن ریشه ها و گل آلود شدنشان، رطوبت خاک در حد مطلوب باشد. اصلاحا باید در حالت گاورو باشد.
توجه به علایم رسیدگی محصولات مزرعه و برداشت به موقع چغندرقند موجب افزایش درصد قند ریشه ها می شود.
در ادامه ویدئویی از برداشت چغندرقند با پیشرفته ترین تجهیزات را از کانال آپارات مجله الکترونیکی جالیزان مشاهده می کنید؛
نکات قابل توجه در کاشت چغندر قند
- چغندرقند بر خلاف اکثر محصولات زراعی که بر اساس وزن خریداری می شوند با دو فاکتور وزن و درصد قند (عیار) خریداری می شود.
- انتخاب تاریخ کاشت دقیق در درصد قند محصول تحویلی تاثیر بسزایی دارد. چنانچه بوته ها به مدت شش هفته در دمای ۴ تا ۸ درجه سانتی گراد قرار گیرند، به ساقه می روند و میزان قندشان کاهش می یابد که در صورت رعایت دقیق تاریخ کاشت این اتفاق نمی افتد.
- دقت شود که جمع آوری و حمل سریع چغندرقند به کارخانه به دلیل کاهش تنفس ریشه و ممانعت از تجزیه قند ها در بالارفتن درصد قند موثر است.
- کنترل و مبارزه به موقع با آفات و بیماری ها سبب بهبود وضعیت کیفی ریشه های چغندرقند می شود.
- حفظ سلامت برگها تا آخرین لحظات رشد باعث افزایش عیار چغندرقند می گردد.
- ممانعت از یخ زدن چغندرقند در جلوگیری از کاهش عیار فوق العاده موثر است.
چغندر قند سازگاری زیادی با عوامل محدود کننده محیطی دارد، با رعایت نکات ساده ذکرشده در بالا و مشاوره با کارشناسان کشاورزی به راحتی میتوانید محصول سالم و پربازده ای برداشت کنید یکی از تولیدکنندگان موفق این گیاه اقتصادی با ارزش غذایی بالا باشید.