انتخاب روش آبیاری محصولات کشاورزی؛ به عنوان مثال آبیاری سطحی، بارانی یا قطره ای و یا زیر زمینی به طور عمده به عوامل زیر بستگی دارد:
- شرایط طبیعی
- نوع محصول
- نوع فناوری
- تجربه قبلی آبیاری
- ابزار مورد نیاز
- هزینه ها و مزایا
آبیاری
شرایط طبیعی
شرایط طبیعی در کشاورزی به نوع خاک، شیب زمین، آب و هوای منطقه، کیفیت و کمیت آب دلالت دارد.
نوع خاک
خاکهای شنی ظرفیت ذخیره آب کم و میزان نفوذ زیادی دارند. بنابراین آنها به برنامه های آبیاری مکرر اما کم نیاز دارند، به ویژه هنگامی که خاک ماسه ای کم عمق باشد. در این شرایط، آبیاری بارانی یا قطره ای از آبیاری سطحی مناسب تر است.
در خاکهای لومی یا رسی می توان از هر سه روش آبیاری استفاده کرد، اما معمولاً از آبیاری سطحی استفاده می شود. آبیاری خاک های رسی با میزان نفوذ کم با روش آبیاری سطحی بهتر جواب می دهد.
هنگامی که انواع مختلف خاک در یک طرح آبیاری وجود دارد، ترجیحا آبیاری بارانی یا قطره ای توصیه می شود زیرا توزیع یکنواخت تری ایجاد می کند.
شیب
انتخاب روش آبیاری به شیب زمین نیز بستگی دارد به این صورت که در اراضی شیبدار و یا حتی ناهموار آبیاری بارانی یا قطره ای نسبت به آبیاری سطحی ترجیح داده می شود، زیرا با این روش ها آنچنان نیاز به تسطیح زمین وجود ندارد. تنها استثنا کاشت برنج است که نیاز به زمین پر ازآب و صاف دارد.
آب و هوا
باد شدید می تواند پاشش آب از آب پاش ها را مختل کند. در شرایط باد شدید، روش های آبیاری قطره ای یا سطحی بهتر است. آبیاری بارانی یا قطره ای به دلیل انعطاف پذیری و انطباق پذیری آنها با نیازهای مختلف آبیاری در مزرعه برای در آبیاری تکمیلی مناسب تر از آبیاری سطحی است.
کیفیت و کمیت آب
به طور کلی راندمان آبیاری بارانی و قطره ای بیشتر از آبیاری سطحی است و بنابراین در صورت کمبود آب، این روش ها ترجیح داده می شوند.
با این حال، باید بخاطر داشت که کارایی به همان اندازه که به روش آبیاری گفته می شود، عملکرد کشاورز نیز هست.
گر آب آبیاری رسوب زیادی داشته باشد، آبیاری سطحی بهتر است، زیرا رسوبات ممکن است روزنه های سیستم های آبیاری قطره ای یا بارانی را مسدود کنند.
اگر آب آبیاری حاوی نمک های محلول باشد، آبیاری قطره ای مناسب تر است، زیرا آب کمتری نسبت به روش های سطحی به خاک وارد می شود.
سیستم های بارانی نسبت به روش های آبیاری سطحی در شستشوی نمک ها کارایی بیشتری دارند.
نوع محصول
از آبیاری سطحی می توان برای انواع محصولات استفاده کرد. اما آبیاری بارانی و قطره ای به دلیل سرمایه بالای آنها در هر هکتار زمین کشاورزی، بیشتر برای محصولات با ارزش نقدی بالا، مانند سبزیجات و درختان میوه استفاده می شود و به ندرت برای محصولات کشاورزی کم ارزش استفاده می شوند.
در آبیاری بارانی و قطره ای برای حفظ تجهیزات، کشاورز باید سطح بالایی از “دانش فنی” داشته باشد. همچنین، سوخت و قطعات یدکی باید به طور منظم تأمین شود و هزینه های جانبی بالاتری دارد.
نوع فناوری
سیستم های آبیاری سطحی، به ویژه طرح های آبیاری در مقیاس کوچک، معمولاً برای ساخت و ساز و نگهداری به تجهیزات پیچیده کمتری نیاز دارند (مگر اینکه از پمپ ها استفاده شود). تجهیزات مورد نیاز اغلب راحت تر نگهداری می شوند و هزینه های جانبی پایین تری دارد.
بنابراین میزان فناوری در دسترس کشاورز بر انتخاب روش آبیاری تاثیر دارد.
تجربه قبلی آبیاری
توجیه و ترغیب یک کشاورز که سال ها به روش سنتی آبیاری کرده است برای روی آوردن به روش های نوین و صرف هزینه بیشتر اندکی مشکل است.
اما خب با توجه به خشکسالی های چند سال اخیر و اهمیت بالای کشاورزی، کشاورزان تاحدودی به سیستم های نوین آبیاری روی آورده اند که این امر تحول بسیار خوبی در بخش کشاورزی خواهد بود.
طبق آخرین گزارش وزارت جهاد کشاورزی به نقل از مجری طرح توسعه سامانه های نوین آبیاری وزارت جهاد کشاورزی، تاکنون طرح توسعه سامانه‌های نوین آبیاری در حدود ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار از اراضی مدرن و سنتی اجرا شده است.
ابزار مورد نیاز
خب طبیعتا در آبیاری سطحی غالبا به نیروی کار بسیار بیشتری برای ساخت، بهره برداری و نگهداری نیاز است. همچنین نیاز به ترازبندی دقیق زمین دارد اما برعکس آبیاری بارانی و قطره ای نیاز حتمی به تسطح زمین وجود ندارد. و بعد از تنظیم سیستم کار خودش را انجام می دهد.
مزایای استفاده از آبیاری نوین در بهبود عملکرد کشاورزی
در آبیاری نوین وابستگی کشاورز به نزولات جوی کمتر می شود و عملکرد به صورت چشمگیری افزایش می یابد.
پخش یکنواخت آب در مزرعه، امکان آبیاری اراضی ناهموار و تسطیح نشده، امکان پخش هم زمان کود و سم مورد نیاز به همراه آب آبیاری با کمترین نیروی انسانی نیز از دیگر مزایای آبیاری نوین است.
امکان کم آبیاری با استفاده از آبیاری نوین؛ با توجه به راندمان بالا می تواند منابع آبی کم را هم به صورت یکنواخت به همه جای مزرعه رسانید.
طبق آمارهای کارشناسان بخش کشاورزی از ۱۰۰ درصد زمین های کشاورزی دنیا تنها ۱۵ درصد شاهد اجرای روش آبیاری نوین است که نیمی از تولید محصولات کشاورزی و غذای مردم جهان از همین زمین های آبی حاصل می‌شود و این اهمیت سامانه های نوین آبیاری را برای همگان ثابت می کند.
سیستم های آبیاری کنترل از راه دور این روزها پنجره ای تازه در دنیای کشاوزی نوین گشوده است. با استفاده از سیستم های آبیاری اتوماتیک، کشاورز می تواند به راحتی و از راه دور، از روی گوشی موبایل خود زمان آبیاری را مدیریت کند و موتور های آب را کنترل نماید.