ﺑﺮﻧﺞ ﻳﻜﻲ از ﺳﻪ ﻏـﺬاي اﺻـﻠﻲ در دﻧﻴـﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﺑـﺮﻧﺞ ﭘـﺲ از ﮔﻨـﺪم ﺑﻴـﺸﺘﺮﻳﻦ ﺳـﻄﺢ زﻳـﺮ ﻛـﺸﺖ اراﺿﻲ ﻛﺸﺎورزي را در ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘـﺼﺎص داده اﺳـﺖ. اﻳـﻦ ﮔﻴﺎه ﻧﻘﺶ ﺑـﺎرز و ﭼـﺸﻤﮕﻴﺮي در ﺗﻐﺬﻳـﻪ، درآﻣـﺪ و اﺷـﺘﻐﺎل ﻣـﺮدم ﺟﻬﺎن و ﻧﻴﺰ ﻛﺸﻮر ﻣﺎ دارد.
در این مقاله به بررسی رایج ترین آفات و بیماری های برنج پرداخته میشود. به طور کلی منشا بیماری های برنج به 3 دسته های بیماری های با منشا قارچ، باکتری و ویروس تقسیم میشود.
انواع بیماری برنج کدامند؟
- بیماری های با منشا قارچ عبارتند از: بلاست، پوسیدگی غلاف برنج(شیت بلایت)، پوسیدگی طوقه برنج (ژیبرلا)، لکه قهوه ای و پوسیدگی ساقه
- بیماری های با منشا باکتری عبارتند از: سوختگی باکتریایی برگ (بلایت باکتریایی)، لکه نواری برگ برنج
- بیماری های با منشا ویروس عبارتند از: ویروس تونگرو، برگ سفیدی برنج، کوتولگی گالی برنج
مطالب تکمیل کننده:
بیماری های با منشا قارچ برنج
بیماری لکه قهوه‌ای یکی از شایع‌ترین و مضرترین بیماری‌های برنج می باشد؛ که به طور گسترده نادیده گرفته شده است.
لکه قهوه ای یک بیماری قارچی است که کلئوپتیل، برگ ها، غلاف برگ، شاخه های پانیکول، غلاف ها و سنبلچه ها را مبتلا می کند.
قابل مشاهده ترین آسیب آن لکه های بزرگ متعدد روی برگ ها است؛ که می تواند کل برگ را از بین ببرد. هنگامی که آلودگی در دانه اتفاق می افتد، دانه های پر نشده و خالدار با تغییر رنگ تشکیل می شوند. این قارچ می تواند بیش از چهار سال در بذر زنده بماند و از طریق هوا از گیاهی به گیاه دیگر منتقل شود.
بیماری لکه قهوه‌ای در چه مناطقی رخ میدهد؟
این بیماری می تواند در مناطقی با رطوبت نسبی بالا (100-86 درصد) و دمای بین 36 تا 16 درجه سانتیگراد ایجاد شود.
همچنین در خاک های بدون غرقاب وخاک با کمبود مواد مغذی یا در خاک هایی که مواد سمی انباشته میشود، رایج است.
عوامل اصلی بیماری لکه قهوه ای در مزرعه
- بذر آلوده که باعث ایجاد نهال های آلوده می شود
- بقایای برنج آلوده
- علف های هرز
- و…
لکه قهوه ای می تواند در تمام مراحل زراعی ایجاد شود، اما عفونت در طی پنجه زنی تا مراحل رسیدن محصول بسیار مهم است.
شناسایی بیماری بیماری لکه قهوه‌ای
نهال های آلوده دارای ضایعات کوچک، دایره ای، به رنگ قهوه ای یا زرد مایل به قهوه ای هستند که ممکن است کلئوپتیل را احاطه کرده و برگهای اولیه و ثانویه را منحرف کند.
با شروع مرحله پنجه زنی، ضایعات روی برگ ها مشاهده می شود. آنها در ابتدا کوچک، مدور و قهوه ای تیره تا بنفش مایل قهوه ای هستند.
ضایعات کاملاً توسعه یافته، دایره ای و بیضی شکل با مرکز قهوه ای روشن و خاکستری هستند که با حاشیه قهوه ای مایل به قرمز( ناشی از سم تولید شده توسط قارچ ها )احاطه شده اند.
در واریته های حساس، ضایعات 14-5 میلی متر طول دارند که می تواند باعث پژمرده شدن برگ ها شود. -در گونه های مقاوم، ضایعات قهوه ای و به اندازه سر سوزن هستند.
سنبلچه ها نیز ممکن است آلوده شوند. آلودگی گلچه ها منجر به پر شدن ناقص یا از بین رفتن دانه و کاهش کیفیت دانه می شود.
قارچ‌های عامل بیماری می‌توانند به دانه‌ها نیز نفوذ کنند.
بیماری لکه قهوه ای به این دلیل مهم است که میتواند همزمان باعث افت کمی و کیفی می شود. بذرهای به شدت آلوده باعث سوختگی گیاهچه شده و منجر به مرگ و میر 58 تا 10درصد گیاهچه می شود. همچنین بر کیفیت و تعداد دانه در خوشه تأثیر می گذارد و وزن دانه را کاهش می دهد.
مدیریت بیماری لکه قهوه‌ای برنج
بهبود حاصلخیزی خاک اولین قدم در مدیریت بیماری لکه قهوه ای است. این موارد شامل:
نظارت منظم بر مواد مغذی خاک و اعمال کودهای مورد نیاز می باشد.
با این حال، کودها ممکن است پرهزینه باشند و ممکن است قبل از اینکه موثر واقع شوند، فصول زراعی زیادی طول بکشد.
گزینه های مدیریت اقتصادی تر عبارتند از:
- استفاده از واریته ها مقاوم
- استفاده از قارچ کش ها (به عنوان مثال، ایپرودیون، پروپیکونازول، آزوکسی استروبین، تری فلوکسی استروبین و …) به عنوان تیمار بذر
- ضدعفونی بذر برنج، بذرها را با آب گرم (54-53 درجه سانتیگراد) به مدت 12-10 دقیقه قبل از کاشت، برای کنترل عفونت اولیه در مرحله نهال، درمان کنید. همچنین برای افزایش اثربخشی درمان، بذرها را از قبل به مدت هشت ساعت در آب سرد خیس کنید.
بیماری های با منشا باکتری برنج
بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج (بلایت باکتریایی برنج) یکی از مهم ترین بیماری های قارچس برنج می باشد.
بیماری سوختگی باکتریایی توسط باکتری زانتوموناس اوریزا ایجاد می شود و یکی از جدی ترین بیماری های برنج است. هرچه این بیماری زودتر رخ دهد، کاهش محصول بیشتر است. این بیماری باعث پژمردگی نهال ها و زردی و خشک شدن برگ ها می شود.
این بیماری در محیط های گرمسیری و معتدل، به ویژه در مناطق دشت آبی و دیم رخ دهد. مناطقی که دارای علف های هرز و کلش گیاهان آلوده هستند، مستعد ایجاد بیماری هستند.
باد و باران های شدید و مداوم به باکتری های عامل بیماری اجازه می دهد به راحتی از طریق قطرات تراوش بر روی ضایعات گیاهان آلوده پخش شوند.
علائم بیماری بلایت باکتریایی برنج
پژمرده شدن و زرد شدن برگ ها و پژمردگی نهال ها: نهال ها و برگ های آلوده از رنگ سبز مایل به خاکستری در می آیند و در هم می پیچند.
با پیشرفت بیماری، برگها زرد کاهی رنگ و پژمرده می شوند در نهایت منجر به خشک شدن و مرگ نهال های کامل می شود.
در گیاهان مسن تر، ضایعات معمولاً به صورت نوارهای آغشته به آب زرد و نارنجی رنگ روی تیغه های برگ یا نوک برگ ایجاد می شود. ضایعات ایجاد شده دارای حاشیه موج دار بوده و به سمت پایه برگ پیشروی می کنند.
در ضایعات جوان، تراوش باکتریایی شبیه قطره شبنم شیری را می توان در اوایل صبح مشاهده کرد. تراوش باکتری بعداً خشک می شود و به دانه های کوچک زرد رنگ در زیر برگ تبدیل می شود.
هنگامی که گیاهان در مرحله ی تورم آلوده می شوند، سوختگی باکتریایی بر عملکرد تأثیر نمی گذارد، اما منجر به تولید دانه های بی کیفیت و شکسته شدن دانه ها می شود.
کنترل بیماری بلایت باکتریایی برنج
- کاشت واریته‌های مقاوم: کارآمدترین، قابل اعتمادترین و ارزان‌ترین راه برای کنترل سوختگی باکتریایی است.
- از مقادیر متعادلی از مواد مغذی گیاهی به ویژه نیتروژن استفاده کنید.
- زهکشی خوب مزارع (در محصولات غرقابی معمولی) و نهالستان ها
- مزارع را تمیز نگه دارید، برای مثال علف های هرز را از بین ببرید زیرا آنها میزبان این باکتری هستند.
- زیر کاه (کلش) برنج، برنج راتون را شخم بزنید؛ زیرا که می توانند به عنوان میزبان باکتری ها عمل کنند.
- اجازه دهید مزارع آیش خشک شوند تا عوامل بیماری در خاک و بقایای گیاه سرکوب شوند.
- زمین آیش شده ؛زمینی که شخم می زنند ولی یکسال در آن محصولی نمی کارند تا قوت بگیرد.
بیماری های با منشا ویروس برنج
ویروس تونگرو یک نوع ویروس مخرب گیاه برنج است. این نوع ویروس باعث تغییر رنگ برگ، توقف رشد، کاهش تعداد جوانه و ایجاد دانه های عقیم یا نیمه پر می شود.
تونگرو یکی از مضرترین و مخرب ترین بیماری برنج است. در موارد شدید، واریته‌های حساس که در مراحل اولیه رشد آلوده می‌شوند می‌توانند تا 100 درصد کاهش عملکرد داشته باشند.
هنگامی که تونگرو در مزرعه وجود دارد، به سرعت در بوته های برنج جوان افزایش می یابد. ناقلان برگ خوار ترجیح می دهند از گیاهان جوان برنج تغذیه کنند.
ویروس های بیماری تونگرو از گیاهی به گیاه دیگر توسط برگ خوارهایی که از گیاهان آلوده به ویروس تغذیه می کنند، منتقل می شود.
سرایت تونگرو می تواند در تمام مراحل رشد گیاه برنج رخ دهد. اغلب در مرحله رویشی مشاهده می شود. گیاهان در مرحله پنجه زنی بیشترین آسیب پذیری را دارند. انتشار ویروس تونگرو به در دسترس بودن منابع ویروس و جمعیت ناقل بستگی دارد.
عوامل اصلی بیماری لکه قهوه ای در مزرعه
به غیر از گیاهان آلوده در مزرعه کشاورز، سایر منابع اولیه برای تونگرو عبارتند از:
- کلش محصولات قبلی(آلوده)
- گیاهان آلوده در مزارع برنج مجاور
- نهال های پرورش یافته در نهالستان ها یا بستر بذر نیز می توانند قبل از پیوند، به ویروس تونگرو آلوده شوند و می توانند منبع اصلی ویروس باشند.
شناسایی بیماری تونگرو برنج
- بررسی وجود برگ خوارها
- بررسی برگ ها از نظر تغییر رنگ
- تغییر رنگ زرد یا نارنجی مایل به زرد در گیاهان آلوده به تونگر قابل توجه است. تغییر رنگ از نوک برگ شروع می شود و به سمت تیغه یا قسمت پایین برگ گسترش می یابد.
همچنین گیاهان آلوده به تونگرو:
- علائم کوتاه‌قدی
- تاخیر در گلدهی
- تعداد پنجه‌ها کاهش می یابد
- خوشه‌های کوچک
مدیریت بیماری تونگرو برنج
هنگامی که یک گیاه برنج به تونگر مبتلا می شود، نمی توان آن را درمان کرد. اقدامات پیشگیرانه برای کنترل تونگرو موثرتر از اقدامات کنترل مستقیم بیماری است.
استفاده از حشره کش ها برای کنترل حشره ها اغلب موثر نیست، زیرا برگ خوارهای سبز به طور مداوم به مزارع اطراف حرکت می کنند و در زمان های بسیار کوتاه به سرعت ویروس را پخش می کنند.
عملی ترین اقدامات در حال حاضر شامل:
– گونه های مقاوم به تونگرو یا برگ خوار را پرورش دهید. این مقرون به صرفه ترین روش برای مدیریت بیماری است.
– شخم زدن کلش های آلوده بلافاصله پس از برداشت
مطلبی که ممکن است برایتان جذاب باشد:
جمع بندی
با مدیریت وکنترل بیماری های برنج میتوان تلفات را به حداقل رساند. چهار راهبرد مهم برای مدیریت بیماری برنج عبارتند از: تناوب محصولات، واریته های مقاوم، کاشت در خاک گرم و استفاده از قارچ کش ها می باشد. اما موثرترین و سودآورترین روش استفاده از واریته های مقاوم می باشد.
البته گونه هایی که در برابر همه یا اکثر بیماری های برنج مصون باشند، وجود ندارند. پرورش دهندگان باید واریته هایی را بر اساس آزمایشات عملکرد در منطقه و مقاومت در برابر بیماری های مهم محلی انتخاب کنند.
منابع: