کرم ساقه خوار برنج در تمام مراحل نشا تا رسیدن، برنج آن را مورد حمله قرار می دهد. کرم ساقه خوار از آفات مهم برنج به حساب می آید که گرچه در سراسر جهان پراکنده است، ولی در آسیا شیوع بیشتری دارد و بیشترین خسارت را وارد می نماید. کرم ساقه خوار نواري با نام علمی Chilo suppressalis (Walker) یکی از مساله ساز ترین آفات در شالیزارهاي شمال ایران و برخی مناطق دیگر کشور محسوب میگردد.
زیست شناسی کرم ساقه خوار برنج
این آفت زمستان را به شکل لاروهای بالغ در باقی مانده گیاه و یا علف های هرز داخل و اطراف مزرعه سپری می کند.
با ظهور گرما لاروها به شفیره تبدیل می شوند و به آن ها شب پره یا حشرات باغ گفته می شود.
بعد از خروج از پوسته شروع به به پرواز و جفت گیري می کنند و نهایتا روی میزبان اصلی تخمگذاري می نمایند.
حشرات کامل این آفت تا مسافت هاي زیاد قادر به پروازند.
طول عمر این حشرات حدود یک هفته می باشد، آن ها شب پروازند و گرایش شدیدی به نور لامپ های ماورا بنفش دارند.
آفت کرم ساقه خوار برنج معمولا در شمال ایران 3 نسل دارد و در برخی مناطق دیگر یک نسل به آن ها اضافه می شود.
خسارت کرم ساقه خوار برنج
بیشترین خسارت کرم ساقه خوار برنج مربوط به لاورهاست که با تغذیه از گیاه برنج، علائم زیر را از خود نشان می دهند:
خسارت پارانشیمی
خسارت پارانشیمی همزمان با تغذیه لاروهاي سن اول در هر نسل بر روي برگ گیاه برنج در خزانه برنج و زمین اصلی اتفاق می افتد.
علائم خسارت به صورت خطوط موازي و سفید رنگ که ناشی از تغذیه پارانشیم برگ برنج میباشد قابل مشاهده است.
خسارت غلاف برگ
این خسارت همزمان با تغذیه لاروهاي سنین اولیه در زمین اصلی کاشت برنج رخ میدهد. علامت این خسارت به دلیل تغذیه لاروها از قسمت درونی غلاف برگ برنج و زردي عمومی غلاف گیاه برنج قابل مشاهده است و معمولا دو الی سه هفته بعد از نشاکاري در زمین اصلی دیده می شود.
خسارت مرگ جوانه مرکزي
این خسارت زمانی اتفاق می افتد که لاروها وارد ساقه اصلی برنج شده و با تغذیه از بافت درونی ساقه موجب زرد و خشک شدن آن خواهند شد. به این خسارت اصطلاحا heartsDead می گویند.
خسارت سر سفیدي خوشه
زمان این خسارت مصادف با خوشه رفتن و گل دادن گیاه برنج میباشد به این صورت که تغذیه لارو از قسمت درونی ساقه مانع حرکت شیره گیاهی و پر شدن دانه ها می شود. این خسارت باعث سفید شدن و پوك شدن خوشه برنج می شود و معروف به White heads است. خوشه هاي سفید برنج در سطح مزرعه برافراشته و کاملا نمایان هستند.
کنترل و مبارزه کرم ساقه خوار برنج
کنترل زراعی و بهداشتی
برای پیشگیری، کنترل و مبارزه علیه آفت ساقه خوار نواری برنج راه های گوناگونی وجود دارد که در ادامه به برخی از آنها اشاره می شود:
کاشت ارقام مقاوم زودرس و میان رس و ارقام اصلاح شده ای که در بافت آن ها سیلیس بیشتری وجود دارد.
خاکورزی و شخم های اولیه و ثانویه
استفاده از کود ازته در فصل زراعی
قرار دادن ساقه های بریده شده در معرض آفتاب بعد از برداشت محصول برنج در کشت سنتی و مکانیزه که این عمل باعث از بین رفتن لاروهاي ساقه خوار برنج میگردد.
عملیات وجین، کنترل علفهاي هرز اطراف مزرعه و روي مرزها از دیگر اقدامات مهم در کنترل مکانیکی آفات کرم ساقه خوار برنج است.
کنترل از طریق روش های غیر شیمیایی
با توجه به حساسیت شالیزارهای برنج روش های غیرشیمیایی باید در الویت کار قرار گیرد.
یکی از راه های غیرشیمیایی و کارساز استفاده از فرمون های جنسی است.
به این منظور می توان برای کنترل آفت کرم ساقه خوار برنج و به جهت ایجاد اخلال در روند جفت گیری آن ها از 100 عدد فرمون پراکن یا Dispenser چهار دهم گرم به ازای هر هکتار، با فصله های 10 متر از هم بر روی پایه هایی درون شالیزار قرار داده شود جوری که ارتفاع آن بالاتر از برنج ها باشد.
همچنین از تله های فرمون دلتا به همراه کارت چسبنده استفاده می شود. توصیه می شود تله ها را در اوایل کشت برنج به فاصله 70 متر از همدیگر قرار داده شود.
لازم است تله ها به دلیل خشک شدن چسب آنها هر دوماه و یا زودتر و همچنین فرمونها هر 20 الی 30 روز تعویض گردند.
یکی دیگر از روشهاي استفاده از تله هاي فرمونی با کارت چسبنده جهت کنترل غیرشیمیایی، شکار انبوه حشرات کامل کرم ساقه خوار برنج می باشد.
به گزارش برخی از شالیکاران شمال کشور، این روش نتایج بسیار خوبی داشته است.
کنترل بیولوژیکی
کنترل بیولوژیکی آفات توسط کنترل کنندگانی مانند شکارچیان و پارازیتوئیدها یکی از راه های بسیار عالی جهت کنترل برخی از آفات است. مانند سایر دشمنان طبیعی، بسیاری از دشمنان طبیعی کرم ساقه خوار نواری برنج نیز به طور طبیعی در مزرعه وجود دارند.
شکارچیان طبیعی تخم آفت ساقه خوار برنج مانند جیرجیركها، سوسکهاي استافیلینیده و شکارچیان حشره بالغ مانند غورباقه ها، سنجاقکها، آسیابکها، خفاشها و عنکبوتها می باشند.
پارازیت کردن تخم کرم ساقه خوار برنج با استفاده از زنبور تریکوگراما یکی از روشهاي مرسوم کنترل بیولوژیک در زراعت برنج است.
طبق تحقیقات انجام شده براي این هدف لازم است از ابتداي ظهور این آفت تله هاي نوري و یا فانوسی در مزارع برنج نصب شوند. سپس برای هر هکتار در هر نوبت، یکصد عدد تریکوکارت 0.01 گرمی به فاصه 10 متر از هم مناسب است.
نکته قابل توجه این است که به جهت حمایت از موجودات بیولوژیک، استفاد از سموم شیمیایی باید محدود گردد و به کاربرد آفتکشهاي زیست سازگار توجه نمود.
کنترل شیمیایی
جهت کنترل شیمیایی افت کرم ساقه خوار برنج، سمپاشی با حشره کش گرانول توصیه می گردد اما برای گرفتن بهترین نتیجه لازم است به توصیه کارشناسان و مشاوران مربوطه و با در نظر گرفتن وضعیت رشدی گیاه و همچنین سن آفت از حشره کش گرانول (پادان 4 درصد و یا فیپرونیل 0.2 درصد) استفاده شود.