نماتد سیستی چغندرقند با نام علمی Heterodera schachtii مولد سیست چغندر قند است و یکی از خسارت زا ترین عوامل بیماری زا در مزارع کشت چغندرقند به حساب می آید. این آفت محدود به ایران نیست بلکه در اغلب مزارع چغندر آمریکا و اروپا نیز مشکل ساز شده است و روز به روز خسارت آن بیشتر می شود. به دلیل اینکه این نماتد میزبانان گسترده ای دارد از گونه های متفاوت شامل گونه های زراعی، زینتی و علف های هرز دارد.
از مهم ترین میزبانان نماتد سیستی می توان به چغندرقند، چغندرلبویی و علوفهاي، کانولا، اسفناج، شلغم، خردلها، کلمها، شاهی، تربچه و گوجه فرنگی و انوع علف های هرز تاج خروس وحشی، اسفناج وحشی، خاکشیر و غیره اشاره نمود.
زیست شناسی
نماتد سیستی چغندرقند دارای دو جنسیت نر و ماده است. نماند نر به شکل کرم و نماتد ماده به شکل لیمو و به رنگ سیری است. سر آن داخل ریشه و بدن آن بیرون است که با چشم غیر مسلح قابل دیدن است. رفته رفته رنگ شری نماتدها به رنگ قهوه ای در می آیدو نماتد از ریشه جدا می شود و دورن خاک قرار می گیرد که به آن سیست گفته می شود.
از اینجا به بعد نماتد به صورت سیست در خاک بقای خود را حفظ می کند درون هر سیست حدودا 200 تخم وجود دارد. تخم ها با برخورد به ترشحات ریشه تفریخ می شوند و لاروهای به وجود آمده از ریشه تغذیه می کنند.
نماتد سیستی چغندرقند غیر مهاجر است و در محل تغذیه سه مرتبـه پوسـت اندازي کرده و تبدیل به نماتد بالغ نر یا ماده می شود.
خسارت
میزان خسارت این آفت به مزرعه بستگی به میزان جمعیت و مدت زمان حضور آن دارد.
میزان آسیب نماتد سیستی چغندرقند همچنین به عواملی مانند تاریخ کاشت، شرایط اقلیمی و جمعیت اولیه نماتد در خاک بستگی دارد.
این نماتد قادر به آلوده کردن ریشه هاي گیاه در سنین مختلف است و مرحله گیاهچه بسیار حساس بوده و در آلودگی شدید ممکن است موجب نابودی کامل گیاه شود.
خسارت نماتد به گیاه در مناطق گرم به صورت کاهش درصد قند ریشه و در مناطق معتدل به صورت کاهش عملکرد ریشه خود را نشان می دهد.
علت کاهش درصد قند، افزایش ناخالصی هاي سـدیم، پتاسیم و نیتروژن زیان آور در ریشه هاي آلوده است.
نماتد سیستی چغندرقند یک آفت بذر زاد است که با جا به جایی خاک شیوع پیدا می کند. این نماتد توسط ماشین آلات، حیوانات، کفش ها به راحتی منتشر می شود.
بررسی ها به طور کلی نشان داده است که در صورت وجود یک تخم در هر گـرم خـاك، میزان خسارت نماتد به چغندرقند قابل تحمل است.
علائم
علائم شیوه این آفت در بوته ها به صورت کوتولگی و خشکیدگی نمایان است.
برگ ها در ساعات گرم روز به صورت پژمرده در می آیند، زرد می شوند و از بین می روند.
در غده های چغندرقند موجب کاهش کیفیت محصول، چند شاخه شدن غده ها و همچنین کوتا ماندن غده ها و رشد ریشه های فرعی می شود.
آلودگی مزارع به نماتد سیستی می تواند به صورت سراسري و یا لکه اي باشد. آلودگی هاي کم به صورت لکه هایی از گیاهان کم رشد و زرد رنگ ظاهر می شود سپس با گذشت زمان، مناطق آلوده گسترش می یابند.
کنترل و مبارزه
قدم اول جهت کنترل نماتد سیستی چغندرقند شناسایی آن است. باید چغندرقند از خاک بیرون کشیده شود و وجود نماتدهای ریز کروی شکل به رنگ سفید تا قهوه ای راه تشخیص آن است.
کنترل زراعی و بهداشتی
- استفاده از بذر سالم، تمیز و فاقد هرگونه خاک و باقی مانده گیاهی
- کاشت ارقام مقاوم چغندرقند مانند آرتا، آریا، شکوفا، سانتا، بی فورت و غیره
- از بین بردن علف های هرز، شخم تابستانه و آیش زمین
- نمونه برداری از خاک مزرعه قبل از کشت چغندرقند
- جلوگیری از حضور حیوانات و دام به مزارع
- عدم آبیاری با آب آلوده
- عدم انتقال خاك آلوده به مزارع غیر آلوده توسط ماشین آلات و شسشوي ماشین آلات کشاورزي قبل و بعد از استفاده در مزرعه
- ملزم کردن کشاورزان تحـت پوشش بـه رعایـت روشهاي بهداشتی، زراعی و نظارت توسط کارخانجات قند
- کشت زودهنگام چغندر قند موجب می شود گیاه قبل از باز شدن تخم های نماتد تثبیت شود.
- پوشاندن خاك آلوده توسط ورقه هاي شفاف پلاستیک و یا آفتابدهی خاک در گرمترین فصل سال به مدت یک الی دو ماه یکی از روش هاي کارساز غیر شیمیایی براي کنترل عوامل بیماریزاي است.
- طبق تجربیات کارشناسان و کشاورزان کاشت ارقام مقاوم گیاهان تله مانند تربچه روغنی و خردل زرد قبل از کشت چغندرقند و زیر خـاك کردن آنها بعد از 2- 1 مـاه توانـسته اسـت جمعیـت را بـه طـور متوسط بـین 50 تا 70 درصـد کـاهش دهـد و موجـب تقویـت چغندرقند شود.
نماتد سیستی چغندر قند
رعایت تناوب زراعی
موثرترین و ارزانترین راه براي جلوگیري توسعه ي آفت و کاهش خسارت نماتد سیستی چغندرقند، رعایت تناوب زراعی می باشد. بدین صورت که با عدم کشت گیاهان میزبان به مدت 3 الی 5 سال، می توان چغندرقند را دوباره کشت نمود. بسته به شرایط هر منطقه، کاشت گیاهان غیر میزبان مانند کاشت آفتابگردان، پنبه، گندم، جو، ذرت دانه اي، سورگوم، پیاز، ، یونجه، شبدر، خیار، بادمجان، طالبی، نخود و لوبیا و غیره در تناوب با چغندرقند توصیه می شود.
تقویت خاک
جهت تقویت خاک و بهبود خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آن می توان از کودهای آلی و میکروارگانیسم هاي بهبود دهنده رشد گیاه استفاده نمود.
کاربرد کودهاي آلی غیر آلوده سبب کاهش آلودگی هاي نماتد با افزایش فعالیت دشمنان طبیعی در خـاك می شود.
همچنین کـودهای آلـی باعث افزایش کیفیـت فیزیکـی خاك و در نتیجه افزایش رشد گیاه و تحمل آن نسبت به نماتد می شود.
کنترل شیمیایی
بهتر است آخرین راهکار استفاده از کودهای شیمیایی باشد به این منظور استفاده از متام سدیم با نام تجاری واپام 32/7 درصد SL به میزان 50 گرم در هر متر مربع استفاده شود.
به دلیل مسموم شدن خاک توسط این سم، در خاک سبک دو هفته و در خاک سنگین و رسی یک ماه قبل از کشت گیاه انجام شود.