گیاهان نیز مانند تمام جانداران در بافت خود پروتئین دارند و برای دستیابی و ساخت آن، مثل تمام اندام جاندار، با قرارگیری متوالی اسید آمینه در کنار هم به پروتئین می‌رسند. اسیدهای آمینه در رشد بهتر و ثمر دهی گیاه تأثیر به سزایی دارند و علت این امر، بهینه‌سازی مصرف انرژی گیاه در هنگام عمل فتوسنتز است. به همین جهت در کشاورزی برای افزایش باروری و رشد گیاهان، از کودهای سرشار از آمینو اسید استفاده می‌کنند. این مقاله راجع به معرفی کودهای حاوی اسید آمینه؛ ویژگی ها و کاربرد آن ها است. به این ترتیب اگر قصد آگاهی در رابطه با کودهای اسید آمینه را دارید تا انتهای مطلب همراه ما باشید.
معرفی کود اسید آمینه
کودهای اسید آمینه شامل مجموعه قابل استفاده آمینه و اسید کربوکسیلیک است. کود آمینو اسید، یکی از واحدهای تشکیل پروتئین است و با پاشش بر روی گیاه، به عمل پروتئین‌سازی گیاهی کمک ویژه‌ای می‌کند. در حقیقت هر گیاه در هنگام رشد و نمو باید از 20 نوع آمینو اسید قابل استفاده که در پروتئین‌سازی نقش دارند، استفاده کند. اسیدهای آمینه که گروهی از مولکول‌های آلی هستند با یکدیگر پیوند تشکیل می‌دهند و یک سری زنجیره طولانی را می‌سازند. این زنجیره‌های طویل را پلی پپتیدی می‌نامند که در تشکیل انواع گوناگون پروتئین‌ها در تمامی جانداران و گیاهان نقش دارد.
در نخستین فازهای سنتز گیاه و در زمان تجزیه انواع پروتئین، آمینو اسیدها در قالب کود جزوی مهم از پیکربندی ابتدایی هستند. با توجه به این موضوع که تولید اسیدهای آمینه برای گیاه نیازمند شرایط محیطی مطلوب و نیز مصرف میزان زیادی انرژی در گیاه است، متخصصان کشاورزی برای پیشگیری از فقدان آمینو اسیدها از کود آن استفاده می‌کنند. در حقیقت آمینو اسیدها عامل نیروبخش و واسطه‌ای برای شروع عملکرد زیستی در گیاه هستند و در افزایش میزان رشد آن نیز مؤثرند.
هدف استفاده از کود حاوی آمینواسید ازدیاد بهره‌وری، افزایش میزان تاب‌آوری گیاه در برابر بحران‌های زیستی و غیر زیستی و افزایش کیفیت محصولات کشاورزی است. حال که تا حدودی با کود آمینو اسید آشنا شدید، نوبت به شناخت خواص و تأثیر آن در گیاهان است.
معرفی خواص و ویژگی‌های کود اسید آمینه
همان‌طور که پیش از این گفتیم، اسید آمینه یکی از عوامل پروتئین‌سازی در گیاه است و نقشی مهم را از جوانه‌زنی تا رشد و نمو گیاه ایفا می‌کند. به این ترتیب میدانیم که کودهای اسید آمینه فواید مؤثری در رشد و ثمر دهی گیاهان دارند. در ادامه به معرفی برخی از خواص کود اسید آمینه در گیاه می‌پردازیم:
- کمک به فتوسنتز در گیاهان و افزایش سبزینگی، جوانه‌زنی و میوه دهی محصول
- کمک به افزایش مقاومت گیاه در برابر شرایط نامطلوب و انواع تنش‌ها مانند سرما، گرما، زیادی شوری خاک، خشکی و آفت‌ها
- کمک به افزایش کیفیت محصولات کشاورزی و باغی مانند افزایش میزان قند و پروتئین گیاهی، بهبود مزه و رنگ گیاه، ازدیاد وزن و برابری اندازه میوه‌ها و گیاهان
- کمک به افزایش توانایی گیاه به جذب مواد معدنی و مغذی و نیز افزایش جذب، تجزیه و انتقال مواد غذایی در گیاه
- پیشگیری از انسداد حفره‌های هوایی در سطح گیاه و کمک به باز و بسته شدن روزنه‌های آن اثرگذاری سریع در گیاه و جذب مستقیم توسط ارگانیزم‌های گوناگون گیاهی و کمک رشد سریع‌تر و کاهش چرخه نمو
- تأثیر مثبت در افزایش ماندگاری کودهای نیتروژنه و پتاسه و دسترسی بیشتر گیاه به این نوع کودها
- کمک به برانگیختگی و تحریک گرده‌افشانی در گیاه با فعال‌سازی هورمون‌های مؤثر در گلدهی و میوه دهی
پس از اطلاع از خواص کود آمینو اسید در گیاهان، نوبت به آشنایی با انواع کودها و تأثیر و خواص هر یک از آن‌ها در رشد و نمو گیاه می‌رسد.
مطلب تکمیل کننده:
“کاربرد هیومیک اسید در کشاورزی کدام است؟”
انواع کود آمینو اسید و کاربرد آن ها
آمینو اسیدها یکی از مواد آلی پرمصرف و ضروری در رشد گیاهان هستند و تا به حال بالغ بر 100 نوع آن در طبیعت کشف شده است. از تعداد 100 عدد متفاوت اسید آمینه تنها 20 نوع آن برای استفاده در ارگانیزم‌های جانداران قابل استفاده است. آمینو اسیدها در یک تقسیم‌بندی کلی در دو گروه ضروری و غیرضروری قرار می‌گیرند. گروه ضروری توسط گیاهان غیرقابل تجزیه و دسته غیرضروری قابل استفاده و تجزیه توسط گیاه است؛ اما آمینو اسیدها به شکل موجود در طبیعت را نمی‌توان برای گیاه استفاده کرد. برای استفاده گیاهان باید از روش‌های زیر به کود آمینو اسید رسید:
- هیدرولیز اسیدی
- هیدرولیز اسیدی تحت کنترل
- هیدرولیز آنزیمی
کودهای اسید آمینه حاوی آمینو اسیدهای مهم برای گیاهان از قبیل گلیسین، لیزین، تریپتوفان، لوسین، ایزولوسین، هیستیدین، سیستئین، آرژنین، متیونین، ترئونین، سرین، تیروزین، گلوتامیک اسید، آلانین، فنیل آلانین، والین، اسید آسپارتیک و پرولین هستند. در مطلب زیر کاربرد هر یک از کودهای اسید آمینه را برای شما شرح می‌دهیم:
انواع آمینو اسید کدامند؟
گلیسین
یکی از نخستین عواملی است که در شکل‌گیری دسته‌های پیرول مورد احتیاج است و به گیاه در تجزیه کلروفیل کمک می‌کند.
لیزین
جهت تنظیم گشایش روزنه‌ها و حفره‌های گیاه در جذب اسید آمینه تأثیر دارد؛ همچنین برای سنتز کلروفیل به کار می‌رود.
تریپتوفان
به عنوان یک عامل مؤثر در پیش سازی اکسین در گیاه کاربرد دارد.
لوسین
عملکرد این آنزیم تأثیر مثبتی در افزایش مقاومت گیاه در برابر شوری آب و خاک و نیز کمک به جوانه‌زنی در دانه‌های گرده گیاه دارد.
ایزولوسین
نقشی مؤثر در افزایش مقاومت به شوری آب و خاک، کمک به جوانه‌زنی در دانه‌های گردو و نیز ایجاد پیوستگی در گیاه دارد.
هیستیدین
به جذب اسید آمینه با تنظیم گشودگی روزنه و حفره‌های برگ در گیاهان کمک می‌کند.
سیستئین
یکی از عوامل مؤثر در کلاته کردن و نیز کاهش اثر فلزات سنگین در گیاه به حساب می‌آید.
آرژنین
تأثیر مثبتی در افزایش مقاومت گیاه در برابر شوری آب و خاک و کاهش تأثیر تنش‌های موجود در محیط بر روی گیاهان دارد.
متیونین
سبب افزایش برانگیختگی گیاه در هنگام فرایند گرده‌افشانی و نیز باعث التیام کیفیت نمو رویشی و ثمردهی گیاه می‌شود. در کنار عملکرد مذکور به عنوان محرکی برای تولید اتیلن ایفای نقش می‌کند.
ترئونین
یکی از تأثیرگذارترین‌ها در افزایش مقاومت گیاه در حالت تنش است، ضمن اینکه در فرایند گرده‌افشانی نیز نقشی مؤثر دارد.
سرین
نقش آن در چرخه انتقال دانه گرده در بین گیاهان و نیز انجام لقاح گیاهی به چشم می‌آید.
تیروزین
این نوع اسید آمینه نیز به مانند اغلب یاران خود در انتقال گرده گیاهان و نیز مقاومت در برابر تنش‌های محیطی ایفای نقش می‌کند.
گلوتامیک اسید
یکی از مؤثرترین‌ها در کلات کنندگی عناصر گیاه است و به عنوان پیش سازی برای کلروفیل عمل می‌کند.
آلانین
یکی از مؤثرترین آمینو اسیدها برای رشد گیاهان است و وظایف آن کمک به تجزیه کلروفیل، تنظیم بازشدگی حفره‌ها و روزنه‌های گیاه، کمک انتقال گرده در بین گیاهان، مقاومت در برابر شرایط تنش‌زا نظیر خشکی و کم‌آبی و مقاومت در برابر هوای سرد است.
فنیل آلانین
تأثیر مثبت در گرده‌افشانی گیاهان و ایجاد لقاح بین آن‌ها دارد.
والین
یکی از آمینو اسیدهای تقویت‌کننده گیاه در برابر شرایط بد جوی است و در گرده‌افشانی، لقاح و جوانه‌زنی گیاهان نقش دارد.
اسید آسپارتیک
کمک به جوانه‌زنی بذر گیاه و نیز نقشی مؤثر در جذب و تجزیه اسید آمینه در گیاه دارد.
پرولین: کمک به افزایش مقاومت گیاه در برابر شرایط جوی نامناسب و تنش‌زا نظیر شوری و خشکی و نیز نقشی تأثیرگذار در جوانه‌زنی دانه‌های گردو دارد.
تاکنون با کودهای اسید آمینه، خواص و ویژگی آن‌ها، انواع کود آمینو اسید و کاربردشان شما را آشنا کردیم؛ در مطالب آینده قصد ما آگاهی از طریقه مصرف کود و مقدار آن در هنگام استفاده آن در مرحله داشت، است.
طریقه مصرف کودهای اسید آمینه
حال که با انواع کود و کاربرد و خواص آن برای گیاهان آشنا شدید نوبت به نحوه استفاده از کود برای اثربخشی بیشتر است. کود آمینو اسید در مراحل رشد و رویش گیاهان زراعی و باغی استفاده می‌شود. با توجه به اینکه هر گیاه شرایط، نژاد، مراحل مختلفی برای رشد و نمو دارند؛ بنابراین طرز مصرف کود برای هر گیاه متفاوت است. علاوه بر این کودهای اسید آمینه به صورت مایع و پودری عرضه می‌شوند و همین امر نیز در نحوه استفاده از آن تأثیرگذار است.
کود پودری را به صورت پاشش مستقیم با دست بر روی خاک و نوع مایع را از طریق سیستم آبیاری و یا محلول‌پاشی می‌توان به خاک رساند. هنگامی که کود بر روی خاک قرار می‌گیرد در حقیقت به عناصر موجود در خاک اضافه می‌شود. از ترکیب کود با خاک و مواد معدنی و آلی آن، خاک ساختار بهتری پیدا می‌کند و درنهایت منجر به دسترسی آسان ریشه‌های گیاه به مواد موردنیاز و مفید خاک می‌شود. کود اسید آمینه به صورت پاشش مستقیم بر روی سطح خاک، سبب جذب یکسان مواد مغذی و موردنیاز گیاه می‌شود.
روش دیگر استفاده گیاه از خواص کود آمینو اسید پاشش کود بر روی برگ گیاه است که غالباً این عمل توسط کود محلول در آب صورت می‌گیرد. به این ترتیب کود را به واسطه دستگاه‌های کودپاش و یا آب‌پاش بر روی برگ گیاهان و یا درختان می‌پاشند. جذب کود از این طریق به واسطه برگ گیاهان انجام می‌شود که این روش هم در افزایش عملکرد گیاه مؤثر است.
میزان مصرف اسید آمینه
برای اطلاع شما راجع به میزان مصرف کود به شکل محلول به صورت زیر باید عمل کرد:
• میزان کود دهی به سبزیجات در هر هکتار برابر با 3 الی 5 لیتر از محلول
• مقدار کود مصرفی در محصولات باغی و زراعی در هر هکتار معادل 4 الی 5 لیتر محلول برای گیاهان گلخانه‌ای و 5 تا 7 لیتر برای باغ مرکبات
• اندازه کود مورداستفاده در باغ پسته در هر هکتار 7 الی 9 لیتر
• محصولاتی نظیر زیتون و انگور در هر هکتار 8 الی 9 لیتر از کود محلول را نیاز دارند.
پس از طریقه مصرف، زمان مصرف کودهای اسید آمینه برای گیاه نیز مهم است؛ علت اهمیت زمان مصرف نیز تأثیر بیشتر کود در رشد و نمو گیاه است.
زمان مصرف کود آمینو اسید
هر گیاه متناسب با شرایط رشد و نمو خود ممکن است در زمان متفاوتی نیاز به کود دهی داشته باشد؛ بنابراین فرمول خاصی برای زمان مصرف کود وجود نداد. به صورت کلی جهت کود دهی در سبزیجاتی که برگ آن‌ها مورد مصرف انسان است نظیر انواع سبزی (شاهی، ریحان و …)، مناسب‌ترین زمان کود دهی در ابتدای رشد گیاه است. هدف از این زمان نیز رشد بیشتر برگ گیاهان است و محصول را پرثمرتر می‌کند. امکان کود دهی در گیاهان برگ‌دار مذکور تا هفته‌ی آخر، پیش از برداشت گیاه است.
با این وجود در محصولاتی که دوره‌ی خاصی برای گلدهی دارند و گل آن‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ بهترین زمان پاشش کود، پس از انتقال نشاء و قبل از گلدهی است. در ادامه نیز بعد از به ثمر رسیدن گل و پیش از برداشت محصول می‌توان از کود آمینو اسید استفاده کرد.
در محصولات حاوی میوه، بهترین زمان مصرف کود حاوی اسید آمینه به خصوص از نوع متیونین زمان نزدیک به برداشت محصول است. علت این امر نیز تأثیر میتونین به عنوان پیش ساز اتیلن است و در رنگ دهی و میوه دهی محصول بسیار تأثیرگذار است.
همان‌طور که پیش از این گفتیم، کودها به دسته‌های مختلفی تشکیل می‌شوند. هر یک از آنزیم‌های اسید آمینه نیز نقشی متفاوت را در رشد و نمو گیاه در اختیار دارند. امروزه محصولات موجود در بازار در حقیقت ترکیبی از انواع آمینواسید ها با درصدهای متفاوت هستند.
در این حالت با خرید این نوع کودهای اسید آمینه، زمان و میزان مصرف کمی تفاوت پیدا می‌کند. علت ایجاد تفاوت در زمان مصرف کود در حقیقت میزان درصد موجود از هر آمینو اسید در کود است. چون اغلب این کودها درصدهای معقولی از اسیدهای آمینه را در خود جای می‌دهند، در هر زمانی امکان استفاده کود آمینو اسید وجود دارد. به این ترتیب می‌توانید این کودها را بی‌درنگ پس از کاشت محصول، در زمان ثمر دهی و باردهی گیاه و یا هر یک از مراحل رشد و درنهایت تا ده روز قبل از برداشت استفاده کنید.
هرچند که استفاده از کودهای حاوی اسید آمینه برای رشد گیاهان جزو کودهای ضروری نیست اما تأثیری مثبت در رشد گیاه دارد. با توجه به نقش مثبت کود حاوی اسید آمینه در رشد گیاه، نباید بیش از حد نیز از این کود استفاده کرد.
بهترین شرایط محیطی جهت مصرف کود اسید آمینه
در حقیقت بهترین طریقه جذب اسیدهای آمینه از طریق حفره و روزنه‌های موجود در سطح برگ‌های گیاهان است. پس از جذب توسط روزنه‌ها به میزان کمتری از طریق غشاء سلولی به داخل گیاه وارد می‌شود و پس از چند ساعت از جذب توسط غشاء، به قسمت‌های در حال رشد گیاه منتقل می‌شود.
شرایطی که نباید اقدام به کود دهی کرد شامل زمان‌های هوای ابری، وزش باد و ریزش باران است. میزان زمان موردنیاز برای جذب کودهای اسید آمینه توسط گیاه، حدود 8 ساعت پس از کود دهی است. به این ترتیب بهترین لحظه برای انجام عمل کودپاشی به صورت محلول، پیش از طلوع خورشید و یا پس از غروب آن است. دلیل آن هم مشخص است، در این بازه‌های زمانی روزنه‌های گیاهی باز هستند. به دلیل همین امر، میزان نفوذ و راندمان جذب آمینو اسید توسط گیاه و نفوذ به درون آن افزایش پیدا می‌کند.
سخن آخر
در این مقاله قصد داشتیم شما را با مشخصات کودهای اسید آمینه، خواص و ویژگی‌های آن آشنا کنیم. به طور کل، کود آمینو اسید برای استفاده در رشد گیاهان ضروری نیست، اما وجود آن در رشد و رویش اکثر گیاهان بسیار مؤثر است. همچنین متوجه شدیم که از تعداد کثیری آمینو اسید تنها 20 عدد از آن‌ها برای گیاهان قابل جذب است. با انواع کود اسید آمینه شما را آشنا کردیم و مشخصاً کارکرد هرکدام را در مراحل رشد گیاه تعیین نمودیم. تعداد زیادی از آمینو اسید ها گیاه را در برابر شرایط بد جوی و پرتنش مانند اسیدهای آمینه والین، پرولین و … مقاوم می‌کنند. برخی از آن‌ها در گرده‌افشانی و لقاح گیاهی مؤثر هستند و برخی دیگر گیاه را در جوانه‌زنی و رویش هدایت می‌کنند. بهترین حالت مصرف کود حاوی اسید آمینه در حالت مایع و در زمان رویش برگ‌های گیاه است؛ زیرا در حالت رویش برگ، روزنه‌های آن امکان جذب بالاتری از اسید آمینه را دارند. بهترین لحظه مصرف کود نیز در شرایط پایدار جوی به دور از باد و باران و پیش از طلوع و بعد از غروب خورشید است.