کنترل و مبارزه با آفت سن یکی از چالش های مهم بسیاری از باغداران و کشاورزان است. آفت سن، گیاهخوار گونه ای از حشرات مکنده است؛ که از گیاه تغذیه می کند. حشره بالغ یک حشره کوچک به طول حدود 4/6 میلی متر است. سرآن ها رنگ زرد مایل به قهوه‌ای روشن و دارای خال های مختلف است. حشرات جوان که پوره نامیده می شوند؛ شبیه به حشرات بالغ بوده، با این تفاوت که دارای بال هستند.
این آفت مهاجر است. در فصل زمستان مزارع را ترک کرده و برای زمستان گذرانی به مناطق کوهستانی و ارتفاعات پناه می برد. در اواخر زمستان و اوایل بهار مجددا به مزارع برگشته و شروع به تخم گذاری می کند.
زیست شناسی آفت سن
زمستان‌گذرانی فرآیندی است که تعدادی از جانداران در زمستان یا دوره‌ای از سال که شرایط فعالیت معمولی و حتی بقا (مانند سرما، دمای زیرصفر، یخ، برف، مواد غذایی کم و محدود) دشوار یا غیرممکن میباشد، پشت سر می‌گذارند.
پوره ها زیر بستر برگ ها و سنگ‌ها به خواب زمستانی می‌روند و در اولین روزهای گرم بهار فعال می شوند. آنها از جوانه های اولیه گیاه میزبان خود تغذیه می کنند، اما در علف ها تولیدمثل می کنند. تخم ها معمولاً در قسمت میانی برگها، ساقه ها و گاها جوانه های گیاه قرار میگیرند. اگر هوا به اندازه کافی گرم باشد، می‌توانند تا سه نسل را در سال تولید کنند.
ده روز بعد ازتخم گذاری، حشرات از تخم بیرون می آیند. پوره ها معمولا روی گیاهی که از آن بیرون می آیند باقی می مانند، اما ممکن است به گیاهان مجاور منتقل شوند. پوره های کوچک (1 میلی متر) به رنگ سبز مایل به زرد و بدون بال هستند. 7 تا 10 روز بعد از تخم ها بیرون می آیند و در کنار بزرگسالان شروع به تغذیه می کنند. آنها پنج مرحله پورگی را پشت سر می گذارند و همانطور که بالغ می شوند؛ لکه های تیره و کدر روی گیاه ایجاد می کنند. در نهایت چرخه زندگی خود را در سه تا چهار هفته کامل می کند. آسیب ناشی از حشرات سن به میوه می تواند به اندازه ای باشد که گیاه را غیرقابل فروش کند.
گونه های بزرگسال بال دارند و به راحتی از علف های هرز به درختان میوه جابجا می شوند. گونه های بالغ و پوره ها با مکیدن آب گیاه تغذیه می کنند و یک بزاق آبکی به طور همزمان به محل تغذیه روی گیاه تزریق میکنند که موجب تجزیه بافت های گیاهی میشود. معمولا علائم آسیب ایجاد شده توسط آفت، در عرض چند هفته پس از تغذیه از گیاه میزبان ظاهر می شود.
معرفی گیاهان میزبان
آفت گیاهی سن، به طیف گسترده ای از گیاهان علفی مهم به لحاظ اقتصادی از جمله گندم، جو، پنبه، سبزیجات، گل های تجاری و درختان میوه حمله می کند. در حقیقت میزبان این حشره بسیاری از انواع میوه ها و سبزیجات می باشد. سن گیاهخوار بویژه به محصولاتی مانند پنبه، یونجه، انواع بقولات و بنشن، سیب، میوه‌های هسته‌دار و انواع علف‌ها علاقه دارد.
میزبان های دیگراین حشره سیب، هویج، گیلاس، نوعی از لوبیا (لیما)، بذر یونجه، لوبیا سبز، سویا، هلو، گلابی، توت فرنگی، گوجه فرنگی و انواع نهال های تولیدشده در نهالستان هستند.
شاید مطلب “کنترل شته روسی و مراقبت از گندم و جو در برابر آن ها” هم برایتان جالب باشد!
آسیب گیاه سن
گونه های بالغ ها و پوره های آفت سن، در بهار ظاهر می شوند و به دانه ها، جوانه های متورم زمستان گذران، گلهای گیاهان روی درختان و درختچه ها حمله می کنند. آنها با قسمت دهان سوزنی مانند خود سوراخ هایی روی گیاه ایجاد و بزاق پر از آنزیم خو را برای تجزیه بافت گیاه تزریق میکنند و محتویات آن را می مکند که درنتیجه باعث پژمردگی و مرگ گل میشود.
وقتی بر روی جوانه های برگ قرار میگیرند، باعث ایجاد لکه و برنزه شدن و در نهایت منجر به تغییرشکل (بدشکلی) برگ ها می شود.
آسیب اصلی زمانی صورت میگیرد که میوه کوچک است و می تواند موجب تغییر شکل و بدشکل شدن میوه در حین بلوغ گردد و در نتیجه دچار ریزش میشود. در صورتیکه میوه خیلی آسیب دیده باشد؛ ممکن است نارس باشد و به زمین بیفتد.
علائم آسیب در اکثر گیاهان شامل پاره شدن برگ، قهوه ای شدن، تغییر رنگ بافت، ریزش زودرس جوانه ها، گل ها و میوه ها، افزایش تعداد شاخه های رویشی، تاج های متعدد، طویل شدن میانگره ها، گره های متورم و چروکیدگی برگ میباشد.
علائم آسیب آفت سن
- جوانه ها سفید می شوند، رشد نمی کنند و می افتند.
- برگ هایی که از جوانه های آسیب دیده رشد می کنند، ناهموار هستند و تغییر رنگ می دهند.
- گلدهی به تأخیر می افتد، گلها بدون تشکیل میوه یا میوه بدون رشد کامل (بلوغ) می ریزد.
- آسیب به تغذیه میوه ها باعث به وجودآمدن پدیده صورت گربه ای و در نتیجه فرورفتگی میوه می شود. حالتی به نام cat-facing یا در اصطلاح صورت گربه ای (علایم اين عارضه به صورت نواحي فرو رفته و دندانه دار در قسمت گلگاه ميوه است) در میوه ها و سبزیجات درختی رخ دهد. زمانی که حشره سن از میوه در حال رشد تغذیه کند.
- دانه ها تیره شده و فرو می ریزند یا کوچک می شوند.
- ساقه گیاهان دچار اسیب دیدگی و دو شاخه میشوند
- گره ها متورم و میانگره ها کشیده می شوند.
- تعداد شاخه های رویشی افزایش می یابد و گیاهان تاج های متعددی ایجاد می کنند.
- انتقال بیماری هایی مانند پوسیدگی نرم.
راه های کنترل و مبارزه با آفت سن
آفت سن حشره ای مخرب است؛ که در باغات میوه آسیب و خسارت جدی وارد می کند .بهتر است مکان هایی را که حشرات امکان دارند در آنجا زمستان گذرانی کنند، در پاییز و بهار پاکسازی شود. در ادامه به معرفی انواع روش های مبارزه با آفت سن میپردازیم؛
کنترل شیمیایی
متاسفانه به دلیل استفاده مداوم از روش شیمیایی، مقاومت این آفت را در برابر مواد شیمیایی بالا میرود. بنابراین برای مبارزه با آفت سن، اگر می خواهید از حشره کش های شیمیایی استفاده کنید، بهتر است آن را در اوایل صبح زمانی که حشرات کمتر فعال هستند، استفاده کنید.
روش اول
سمپاشی با پیرتروم به فاصله دو یا سه روز امتحان کنید.
پيرتروم (Pyrethrum) یک حشره کش تماسی از عصاره گیاه است. این سم از یک گل داوودی چند ساله بدست می آید. یک سم ارگانیک است اما به شکل صنعتی با استفاده از مواد شیمیایی ساخته می شود. پیرتروم از طریق ایحاد سمی کشنده بر سیستم عصبی حشرات تأثیر می گذارد. تقریباً بلافاصله پس از تماس با این ترکیب، حشره در اثر نوعی فلج از بین می رود. اما باید در نظر داشت، زمانی که آنها به تعداد زیاد وجود داشته باشند، قابلیت کشندگی آن بر جمعیت کمی از حشرات موثر میباشد. برای هجوم شدید این حشره کش توصیه نمی شود.
روش دوم
برای هجوم شدید حشرات، آفت کش سابادیلا را به حالت اسپری بپاشید(حالت گرد و غبار کنید).
سابادیلا (Sabadilla) جز افت کش های گیاهی است. از دانه های گیاهی حاره ای بدست می آید و قادر به کنترل گونه های مختلف حشرات زیان آور از جمله آفت سن میباشد.
آفت کش های معرفی شده در بالا جز آفت کش های سازگار با محیط زیست می باشند.
روش سوم
حشرات سن به تله هایی با مواد چسبنده سفیدرنگ جذب می شوند. از مربع های (25 سانتی متری) از مواد سفید رنگ پوشیده شده با ماده چسبناکی به نام تله چسبی (Tanglefoot) یا وازلین استفاده کنید. آنها را حدودا 62 سانتی متر بالاتر از سطح زمین در باغ های میوه یا مجاور آن قراردهید. بهتر است بالاتر از گیاهان حساس باغ قرار ندهید.
تله های چسبنده سفید برای نظارت بر جمعیت حشرات سن موثر هستند و ممکن است به کاهش جمعیت آن ها کمک کنند. تله چسبی شبیه به یک دستگاه نظارت، می توانند به شما در تصمیم گیری در مورد زمان اسپری حشره کش ها کمک کنند.
کنترل بیولوژیکی آفت سن
یکی از روشهای دیگر مبارزه با آفت سن، کنترل بیولوژیکی در پناهگاه های زمستانه با استفاده از قارچ بووریا باسیانا (Beauveria bassian) می باشد. برای اثربخش بودن و کارایی بیشتر این قارچ باید دقت نمود که حتما قارچ با حشره منظور سن ها تماس پیدا نماید.
روش حذف فیزیکی
در این زمینه سوزاندن بوته های گون پیشنهاد میشود، که باعث نابودی جمعیت زمستان گذران سن می گردد. اما به دلایل عدم دسترسی به تمامی بوته های گون، نابودی پوشش گیاهی، تخریب و فرسایش مراتع و نابودی دشمنان طبیعی این آفت از جمله سن شکارگر روش مزبور توصیه نمی شود.
مطلب مرتبط:
“آموزش کامل تهیه 14 تا از بهترین آفت کش های خانگی”
کنترل و مبارزه با آفت سن در گلخانه ها
برخی از راهکارهای مدیریتی برای محصولات گلخانه ای مانند خیار، فلفل دلمه ای و … شامل موارد زیر است:
استفاده از کارت های چسبنده و بازرسی محصولات
یکی از راه های مبارزه با آفت سن استفاده از کارت های چسبنده بالای محصولات برای تشخیص زودهنگام حشرات است.
کارت‌های چسبناک زردرنگ که برای نظارت بر سایر آفات، بیشتر در محصولات گلخانه‌ای استفاده میشوند حشره را جذب میکنند. کارت‌های تله حشرات دارای رنگ‌های مختلفی از جمله آبی زرد میباشد. کارت‌های زرد دارای قدرت جذب بالاتری می‌باشند. به دلیل سطح چسبنده آن موجب به دام انداختن و در نتیجه مرگ حشره می شود.
این کارتها از پلاستیک براق PVC ساخته شده اند و چندین بار قابلیت شستشو دارند. کارتها را باید در کنار گیاهان در گلخانه با فاصله کم قرار داد. از قرار دادن آنها در معرض گرد و خاک خودداری کنید زیرا باعث کم شدن میزان چسبندگی و کارایی کارت خواهد شد.
قرار دادن موانع
موانعی مانند دریچه ها و منافذ به داخل گلخانه، شانس ورود این حشرات به گلخانه را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد. از آنجایی که سن یک حشره نسبتا بزرگ است، بزرگترین اندازه شبکه برای به دام انداختن و در نتیجه حذف آنها کافی است. مزیت دیگر این روش اینست بدون آنکه کوچکترین اثری بر جریان هوای ورودی به گلخانه داشته باشد، مانع از ورود حشرات بزرگتر مانند پروانه میشود.
کنترل علف های هرز
از بین بردن علف های هرز در مجاورت گلخانه، در باغهای میوه و مزارع سبزیجات برای جلوگیری از گسترش هجوم آفات در منطقه کمک می کند .زمان حذف علف های هرز نیز مهم است. کنترل علف های هرز بهتر است در فصل پاییز انجام شود تا از زمستان گذرانی در این مناطق جلوگیری شود.
جمع بندی
به طور کلی میتوان گفت، از علل گسترش هجوم این آفت در مزارع و گلخانه ها بی اطلاعی و نا آگاهی کشاورزان است. اگر کشاورزان با انواع این آفت، زمان رشد و بلوغ آن ها، نحوه کنترل و مبارزه با آن آشنا باشند، قبل از آنکه خسارت جدی وارد شود، بهتر با آن ها برخورد خواهند کرد. در نتیجه در کاهش گستره این آفت موثر خواهد بود.
همچنین کمتر از سموم شیمیایی و حشره کش ها استفاده میکنند. زیرا اکثر حشره کش ها به مرور موجب مقاومت گونه های بعدی حشرات میگردند و همچنین به محیط زیست آسیب میزنند.
منابع: