برنج یکی از مهم ترین غلات در قاره آسیاست که غذای اصلی نیمی از مردم جهان را تشکیل می دهد. نواحی شمالی کشورمان ایرانی از نظر آب و هوایی برای کاشت برنج بسیار مناسب هستند و مزارع این نواحی میزان برنج مورد نیاز تمامی کشور و تا حد زیادی کشورهای دیگر را تامین می کند.
اگر از یک کشاورز که کار آبا و اجدادی اش کاشت برنج بوده است سوال کنید که ریشه کلمه «برنج» از کجا آماده است، به شما جواب می دهند که «به رَنج» بوده است که طی سالیان تلفظ آن به برنج تغییر پیدا کرده است. به راستی که مراحل کاشت، داشت و برداشت برنج، رنج های زیادی دارد. در ادامه به معرفی روش کشت برنج می پردازیم:
انتخاب بذر
انتخاب بذر از انواع مناسب برنج متناسب با محیطی كه در آن كاشته می شود، اولین گام اساسی در تولید برنج است. بذر مرغوب نهال های قوی و سالم تولید می کند و در نتیجه محصول یکنواخت تر و با بازده بالاتر حاصل می شود.
مشخصات دانه خوب
- اندازه کامل و یکنواخت، قابل دوام، بدون ترک و لکه. (بیش از 80٪ جوانه زنی با قدرت جوانه زنی خوب)
- دانه های خالص و حاوی یک نوع
- دانه های سالم، بزرگ، یک رنگ و بدون ترک و لکه بینی.
- عاری از سنگ، دانه های علفهای هرز، بیماری های حاصل از بذر .
- بذر مرغوب را می توان به عنوان بذر معتبر خریداری کرد یا توسط خود کشاورز تولید می شود.
آماده سازی زمین
قبل از کاشت برنج، خاک باید در بهترین شرایط برای رشد محصول و باشد. یک زمینی که خوب آماده شده باشد محصول سالم و یکنواختی می دهد که می تواند با علفهای هرز رقابت کند، از آب کمتری استفاده کند و با هزینه کمتر بازده بیشتری کسب کند.
شخم اولیه برای از بین بردن علفهای هرز و ترکیب بقایای محصول روی خاک، ترجیحاً 4-3 هفته قبل از کاشت با حداکثر عمق 10 سانتی متر با استفاده دیسک یا شخم برگردان می باشد.
شخم دوم حداقل 3-2 هفته قبل از کاشت با استفاده از دیسک در قسمت های مختلف زمین تا اندازه های کوچک کلوخ ایجاد شود.
آخرین شخم 1 هفته قبل از کاشت همراه با پادلینگ و تسطیح زمین با حداکثر عمق 5/7-5 سانتی متر می باشد.
قبل از کاشت مزرعه را به ارتفاع 5-3 سانتی متر آبگیری کنید و بعد از 5-4 روز آب مزرعه را خارج کنید.
در ویدیوی زیر از کانال آپارت جالیزان فرایند کاشت تا برداشت محصول برنج به طور مختصر نمایش داده میشود:
کاشت محصول
روش کاشت گیاه برنج به دو صورت انجام می شود:
روش کاشت مستقیم برنج
روش کاشت پیوندی برنج
بذر برنج را هم می توان در یک محل جداگانه پرورش داد و سپس جوانه آن را در زمین پیوند زد و هم اینکه بذر را مستقیم در مزرعه قرار داد. محصولات پیوند شده معمولاً در زمینه تولید زمان کمتری می برند اما در هر دو روش، یک بستر بذر آماده شده مورد نیاز است.
در روش کاشت مستقیم بذر به حدودا 100 کیلوگرم بذر در هر هکتار نیاز است که پس از آبگیری زمین در مزرعه کاشته می شود.
پیوند جوانه برنج محبوب ترین روش کاشت گیاه در سراسر آسیاست. برنج ها بعد از جوانه زنی از بستر بذر به مزارع مرطوب منتقل می شوند. این روش به بذر کمتری احتیاج دارد و روشی مؤثر برای کنترل علفهای هرز است، اما خب زحمت بیشتری هم دارد. نهال های برنج را می توان با دستگاه یا دست نشا کرد.
روش پرورش جوانه برنج
- یک محل که به اندازه یک دهم کل مزرعه تان است انتخاب کنید.
- محل پروش بذر ها هم مانند مزرعه برنج به آماده سازی احتیاج دارد، حداقل 2 بار محل را شخم بزنید.
- قبل از آخرین شخم کود را اضافه کنید.
- در این روش به 40-30 کیلوگرم بذر به ازای هر هکتار احتیاج دارید.
- به طور متوسط بذرها برای جوانه زدن به 35-25 روز احتیاج دارد.
- بعد از آن می توانید جوانه های برنج را در مزرعه اصلی نشا کنید.
مدیریت آب مورد نیاز مزرعه برنج
برنج نسبت به کمبود آب بسیار حساس است. برای تأمین آب کافی، در یک ماه اول مزرعه باید غرقاب باشد و در بقیه مدت طول دوره رشد تناوبی باشد. این امر یعنی غرقاب بودن پایه بوته ها در کنترل رشد علف هرز موثر است. مدیریت مناسب آب در شالیزار متمركز بر روی روشهایی است كه در ضمن تامین آب کافی بهینه هم هستند.
در یک سیستم کارآمد، هر 1 کیلوگرم غلات تولید شده به حداقل 2000 لیتر یا 2 متر مربع آب نیاز دارد. کنترل مناسب آب باعث افزایش محصول و کیفیت دانه و همچنین بهبود کارایی سایر ورودی ها مانند کود، علف کش و سموم دفع آفات می شود.
تراز کردن سطح مزرعه باعث پوشش بهتر آب، استقرار بهتر محصول و كنترل علف هاي هرز مي شود.
کود و مواد مغذی مورد نیاز برنج
در هر مرحله از رشد، گیاه برنج نیازهای غذایی خاصی دارد. این امر باعث می شود مدیریت مواد مغذی به جنبه ای مهم در تولید برنج تبدیل شود.
کشت به روش غرقابی سبب متمایز شدن برنج از سایر محصولات می شود به این ترتیب که در خاک های مرطوب می توان ماده آلی خاک را حفظ نمود. اما به روش غرقابی تمام مواد مغذی مورد نیاز گیاه فراهم نمی شود، برای افزایش عملکرد باید از کود نیر استفاده نمود.
مقدار و نوع کود مورد استفاده بر این فرض تعیین می شود که 1 تن دانه 15 کیلوگرم نیتروژن (N) ، 2-3 کیلوگرم فسفر (P) و 15-20 کیلوگرم پتاسیم (K) نیاز دارند. با توجه به نوع خاک، فصل، شرایط محصول، شرایط آب و هوایی قابل تغییرند.
عملکرد موثر مواد مغذی
به عنوان راهنما، در مزرعی با عملکرد 2 تن در هکتار و خاک لومی، 20 کیلوگرم نیترات و 5 کیلوگرم فسفر نیاز است. خاکهای ماسه ای ممکن است به 10 تا 15 کیلوگرم پتاسیم نیاز داشته باشند.
فسفر، پتاسیم و 10 درصد نیترات را به طور مساوی و درست قبل از کاشت بذر یا پیوند نهال اعمال کنید. برای کاشت مستقیم بذر، خوب است که 10 تا 14 روز پس از استقرار وقتی آب در مزرعه وجود دارد استفاده شود.
نیترات باقیمانده را در 2 قسمت مساوی در 30 روز و 50-60روز (شروع خوشه) بعد از کاشت اعمال کنید.
علف های هرز، آفات و مریضی ها
گیاه برنج دشمنان زیادی دارد؛ جوندگان، حشرات و مهم ترین آنها آفات، بیماری های برنج و علفهای هرز هستند.
مقابله با علف های هرز برنج
علف های هرز برنج رقیب اصلی برنج به حساب می آیند و عملکرد آن را کاهش می دهند.
- علاوه بردقت در انتخاب بذر و اقدامات اولیه، مقدار حدودا 3 لیتر علف کش برای هر هکتار بعد از آبگیری اولیه و 5-3 روز قبل از نشا استفاده کنید و 5-4 روز بعد از آن آب را از کرت خارج نکنید. و بعد از آن به مدت سه ساعت کرت را با آب شستشو کنید.
- استفاده از علف کش ها در 4 الی 7 روز بعد از نشا نیز توصیه می شود.
- برای مبارزه با علف سوروف می توان 20-15 روز بعد از کاشت وجین دستی انجام داد و علف های هرز را از نهال برنج جدا نمود.
- اگر علف های هرز ریشه کن نشدند 30-25 روز بعد از نشا وجین دوباره نیز توصیه می شود.
مقابله با آفات و مریضی های برنج
علاوه بر نکات اولیه در انتخاب بذر و گونه مقاوم برنج، کشاورزان باید به زهکشی مناسب شالیزار و رعایت بهداشت زراعی برای کنترل آفات توجه کنند. مصرف درست کودها و آبیاری مناسب هم موثر است.
تشخیص دقیق و به موقع آفات، بیماری ها و قارچ ها می تواند تلفات شالیکاری را تا حد زیادی کاهش دهد. بعد از شناسایی بیماری از آفت کش ها، سم ها و قارچ کش های متناسب با بیماری استفاده کنید.
روش برداشت برنج به چه صورت است؟
بسته به نوع، محصول برنج معمولاً در حدود 150-105 روز پس از کاشت به بلوغ می رسد. روش های درست برداشت در به حداکثر رساندن عملکرد دانه برنج تاثیرگذار است. به طور قطع نمی توان گفت اما حدودا 30-20 روز بعد از نشا می توان اقدام به قطع آب نمود. زمانیکه 90-85 درصد خوشه ها به رنگ زرد در آمدند زمان مناسب برداشت است.
برداشت می تواند به صورت دستی یا مکانیکی انجام شود:
برداشت دستی در سراسر آسیا متداول است. که از ابزار دستی ساده مانند داس استفاده می کنند. روش دیگر روش مکانیزه و استفاده از کمباین است. شرط اساسی داشتن زهکش مناسب است تا زمین خشک شود وادوات کشاورزی به راحتی حرکت کنند.
ذخیره و آسیاب برنج
برنج با پوست بهتر ذخیره می شود زیرا پوست از حشرات محافظت می کند و از پایین آمدن کیفیت دانه ها جلوگیری می کند. ذخیره سازی باید درست باشد تا از رطوبت، لکهگیری و جوندگان محافظت شود.
آسیاب برنج، لایه پوسته و سبوس را برای تولید برنج سفید از بین می برد. بهتر است رطوبت برنج 13 تا 14٪ باشد. با اتمام مراحل در چند مرحله بهترین نتیجه حاصل می شود. در طول فرآیند دمای دانه نباید بیشتر از 45 درجه سانتیگراد باشد. خروجی آسیاب کارآمد باید 20 درصد پوسته، 8 الی 10 درصد سبوس و 70 درصد برنج سفید ترک باشد.
برای تبدیل شلتوک به برنج سفید طی کردن مراحل خشک کردن (خشک کن صنعتی و دستی)، تمیز کردن، سفید و براق کردن و درجه بندی لازم است.