فوزاریوم توده بزرگی از قارچ های خاکی است که در نقاط زیادی از جهان یافت می شود و در اجتماعات میکروبی خاک قارچ فوزاریوم به وفور یافت میشود و روی محصولات تاثیرات بدی دارد و باعث پژمردگی گیاه میشود.
تعداد بسیاری از این قارچ ها بی خطر هستند اما سم هایی مثل تریکوتسین و فومونیزین ها را تولید می کنند که اگر این سم ها وارد چرخه غذایی انسان شود برسلامت انسان تاثیر می گذارد.
بیماری پژمردگی فوزاریوم
پژمردگی فوزاریوم بر گونه های مختلف گوجه فرنگی حتی گونه های مقاوم گوجه فرنگی نیز تاثیر دارد، بر گیاهانی مثل سیب زمینی، فلفل، بادمجان و موز و حبوبات هم تاثیر گذاشته و میتواند آن ها را آلوده کند.
ابتدا در مورد تعداد،نوع و نژاد قارچ فوزاریوم عقیده های متفاوتی وجود داشت اما پس از اینکه مردم متوجه شدند قارچ فوزاریوم می تواند عامل جدی برای بیماری باشد در مورد طبقه بندی این قارچ بطور جدی تر تحقیق کرده و امروزه دانشمندان هنوز در مورد طبقه بندی قارچ فوزاریوم اختلاف نظر دارند و به دلیل سردرگمی در گونه های فوزاریوم تشخیص آنها توسط نشانه شناسی گیاهان صورت میگیرد.
کلونی های قارچ فوزاریوم بر اساس گونه قارچ می توانند کم رنگ یا پررنگ و یا دارای رنگ روشن باشند و هم چنین دارای کپک های میسلیوم هوایی پنبه شکل باشد. دامنه رنگ قارچ فوزاریوم از سفید تا مایل به زرد،قهوه ای،صورتی و قرمز تغییر میکند.
گونه های متفاوت قارچ فوزاریوم به شکل ویژه ای برای تولید مثل خود اقدام به تولید هاگ کرده و منتشر میشوند.
روند ایجاد خسارت قارچ فوزاریوم
قارچ فوزاریوم درون خاک بوجود می آید و از طریق ریشه گیاه به درون گیاه راه پیدا میکند و بعد از ورود به داخل گیاه بافت و آوند چوبی (آوند مواد مغذی و آب را در گیاه جابجا میکند) را مسدود نموده و از گردش آب در داخل گیاه و مانع رسیدن آب به سمت قسمت بالایی ساقه و سپس داخل شاخه و برگ ها میشود.
در این پژمردگی قارچ به نقاط مهم گیاه و یا در خاک حمله میکند و از زخم یا جراحت های گیاه نیز استفاده کرده و هاگ هایش در مدت طولانی در صورت وجود رطوبت و دمای بالا جوانه میزند.
نشانه های بیماری قارچ فوزاریوم
پژمردگی فوزاریوم گاهی با پژمردگی های دیگر (مثل شانکر ساقه فوزاریومی یا پژمردگی ورتیلیسیوم) اشتباه گرفته میشود اما در بیماری پژمردگی فوزاریومی پژمردگی به این صورت است که پژمردگی گیاه از یک شاخه یا برگ در قسمت بالای گیاه شروع میشود که در هنگام شب و خنکی هوا بهتر میشود اما با گذشت زمان آبیاری نیز فایده ای نداشته و گیاه روز به روز پژمرده تر خواهد شد.
از نشانه های دیگر قارچ فوزاریوم به زرد شدن در قسمت های پایینی و از یک طرف برگ و پیشرفت به سمت بالای گیاه و خشک شدن و ریزش برگ ها و هم چنین ایجاد رگه های قهوه ای در ساقه می توان اشاره کرد.
شرایط رشد و پیشرفت بیماری
پاتوژن پژمردگی فوزاریوم میتواند سال ها درون خاک آلوده باقی بماند و به روش هایی مثل آلوده بودن بذر یا نهال از خاک آلوده و تجهیزات کشاورزی آلوده استفاده شده در خاک و وزیدن باد و جابجایی خاک و حتی ته کفش آلوده منتقل شود.
و در حالت کلی شرایط ایده آل برای ایجاد پژمردگی فوزاریوم آب و هوای خشک،گرم و ph اسیدی 5/0 تا 6/5 در خاک است و گیاهی که به فوزاریوم مبتلا شود رشد آن متوقف شده و هرچه گیاه زودتر به فوزاریوم مبتلا شود توقف رشد در آن با شدت بیشتری اتفاق می افتد.
کنترل و مبارزه بیماری فوزاریوم
درمان قطعی برای فوزاریوم وجود ندارد و قارچ فوزاریوم به دلیل توانایی اش در زنده باقی ماندن برای مدتی طولانی در خاک را به سختی میتوان کنترل نمود و به همین دلیل باید اقداماتی برای پیشگیری و کنترل قارچ فوزاریوم انجام داد.
کنترل زراعی و بهداشتی
یکی از راه های کنترل و پیشگیری این است که هنگام خرید نهال و یا دانه و بذر برحسب کاتالوگ و توضیحات آن ها به گونه های مقاوم در مقابل بیماری فوزاریوم توجه نشان داده و آن ها را در لیست خرید خود قرار دهید و اگر نهال هایتان را خودتان آماده میکنید میتوانید بدون خاک بااستفاده از مخلوط خاک استریل شروع کنید.
از آنجایی که محل رشد قارچ فوزاریوم در ph نیم تا پنج است میتوان با بالا بردن ph خاک از طریق اضافه کردن آهک به آن و رساندن اسیدیته خاک به حد طبیعی حدود6.5 الی 7 از رشد قارچ فوزاریوم در خاک جلوگیری نمود.
در صورت داشتن باغ گوجه فرنگی از شخم زدن اطراف گیاه خودداری شود چرا که شخم زدن بیش از حد باعث آسیب زدن به ریشه گیاه میشود و پاتوژن قارچ فوزاریوم می تواند توسط همین آسیب ها وارد گیاه شود.
در مورد مواردی هم چون وسایل که با خاک آلوده در تماس هستند باید به صورت کامل و منظم ضدعفونی صورت بگیرد تا از بروز بیماری هایی بدین شکل جلوگیری شود و هم چنین از آنجایی که قارچ فوزاریوم سال های زیادی در خاک زندگی میکند و از بین نمیرود پیشنهاد میشود که کشت محصولات خود را تناوبی کنید و منطقه کاشت خود را تغییر دهید.
کنترل شیمیایی
در کاشت خیار در صوت شدت حضور قارچ های فوزاریوم می توان کل بوته را همراه خاک خارج کرده و محل را با قارچ کش سمپاشی نمود و برای این کار میتوانیم از قارچ کش هایی مثل کاربندازیوم،ریدومیل،مانکوزب،بنومیل و اکسی کلرور مس استفاده کنیم.
یکی از موثرترین روش ها برای درمان بیماریی قارچ فوزاریوم این است که با شناخت بیماری و پایش مکرر محصولات اقدامات کنترل و مبارزه را به موقع انجام داد.