الگوی کشت محصولات کشاورزی به معنی نسبتی از زمین که زیر کشت محصولات مختلف در مقاطع زمانی مختلف می باشد، اشاره دارد. الگوی کشت نشان دهنده مدت زمانیست که یک محصول در حال کشت است و همچنین ترتیب کشت محصولات گوناگون در یک زمین با ابعاد مشخص است که بایستی رعایت اصول اکوفیزیولوژیک تولید محصولات کشاورزی در راستای حفظ محیط زیست و افزایش بهره وری تولید باهم لحاظ شوند.
هر گونه تغییر در الگوی کشت می تواند باعث موارد زیر شود:
- تغییر در نسبتی از زمین که زیر کشت محصولات مختلف است.
- تغییر در توالی مکانی و زمانی محصولات مختلف زیر کشت.
شایان ذکر است که الگوی کشت محصولات کشاورزی بر اساس میزان بارندگی، دما، آب و هوا، تکنولوژی و نوع خاک تعیین می شود.َ
با توجه به گستردگی پهنه‌ی مرزی کشور و تنوع اقلیمی مناطق گوناگون رسیدن به الگوی کشت مناسبی که از آن بتوان حداکثر بهره‌برداری را از عوامل و نهادهای تولید به ویژه عامل محدود کننده‌ی آب به‌دست آورد ضرورتی انکار ناپذیر است.
برای به دست آوردن حداکثر بهره وری از زمین ، الگوهای کشت مختلف انجام می شود. در این مقاله به بررسی الگوهای اصلی کشت و بهینه سازی آن می پردازیم.
شاخص های مهم مورد نیاز در طراحی الگوی کشت کدامند؟
1) شاخص‌های اقتصادی: شاخص‌های اقتصادی در الگوی کشت باید به‌گونه‌ای تعیین شوند تا با انتخاب نوع محصول همراه با افزایش بهره‌وری از منابع موجود (آب و خاک و غیره)، حداکثر درآمد را برای کشاورزان و تولید کنندگان به همراه داشته باشد و کشاورزان بتوانند با افزایش درآمد و سود حاصل از فروش تولیدات، نسبت به سرمایه‌گذاری و توسعه‌ی فعالیت‌های خود اقدام کنند.
2) جایگاه محصولات اساسی در الگوی کشت: در طراحی الگوی کشت باید محصولات اساسی و استراتژیک از جمله گندم، برنج، دانه‌های روغنی و ذرت به صورت ویژه مورد توجه قرار گیرند تا امنیت غذایی کشور به شکل مطلوب و اطمینان بخش تامین شود و خودکفایی در محصولات مهم و مورد نیاز کشور حاصل شود.
3) مزیت نسبی: آن گروه از محصولات کشاورزی همانند پسته، زعفران و تولیدات گلخانه‌ای که از مزیت نسبی بالاتر و مطلوبیت اقتصادی بیشتری برخوردارند می‌بایست پس از محصولات اساسی با اولویت در الگوی کشت قرار گیرند.
4) حفاظت از منابع پایه و محیط زیست: به منظور پایداری در تولید محصولات کشاورزی، حفاظت از منابع پایه (آب و خاک و …) و محیط زیست بایستی به صورت ویژه در طراحی الگوی کشت مورد نظر باشد.
5) مصرف بهینه آب: با توجه به قرار گرفتن کشورما در کمربند خشک و نیمه خشک دنیا، الگوی کشت بایستی با محوریت بهره‌وری بهینه از منابع آب تدوین شود.
عوامل اقلیمی که در رشد گیاه دخیل می باشند کدامند؟
- نور
- دما
- باران
- رطوبت نسبی
- باد
نور
طول روز و شدت نور دو خصوصیت مهم نور در رابطه با اقلیم می باشد. روند و میزان تغییرات طول روز بر عکس العمل گیاهان به طول روز شدیداٌ تاثیر می گذارد.
در انتخاب ارقام مختلف باید به نیاز آنها به طول روز توجه زیادی شود چون در بسیاری از موارد، تفاوت در عکس العمل ارقام مختلف یک گونه به طول روز بیش از تفاوت بین گونه های گیاهی است.
گیاهان از لحاظ طول روز
گیاهان روز بلند
این گیاهان را در عرض های بالای جغرافیایی می کارند چون در این مناطق طول روز بلند می باشد. اگر بخواهیم از ارقام روز بلند در عرض های پایین استفاده کنیم باید از مواردی مورد مصرف قرار داد که نسبت به طول روز بی تفاوت باشد.
گیاهان روز کوتاه
این گیاهان را در عرض های پایین جغرافیایی می کارند چون در این مناطق طول روز کوتاه است. اگر بخواهیم از ارقام روز کوتاه استفاده کنیم باید از مواردی استفاده کنیم که نسبت به طول روز بی تفاوت باشد.
شایان ذکر است که گیاهان روز بلند به روز بلند حساس و روز بلند بی تفاوت تقسیم می شوند که این در مورد گیاهان روز کوتاه نیز صادق است.
چنانچه نیاز گیاه به طول روز تامین نشود، زمان گل دهی کوتاه می شود یا به تاخیر می افتد، مراحل رشد حساس گیاه با شرایط نامساعد ، مثل: خشکی، بارندگی و یا حشرات و بیماری ها برخود نماید و عملکرد محصول شدیدا افت نماید.
عدم تامین نیاز به طول روز باعث زیادی یا کاهش طول دوره ی رویشی گیاه می شود. اما در این مورد هدف کشت را نیز باید مد نظر قرار داد، اگر قصد ما تولید علوفه باشد زیادی رشد رویشی به نفع ماست.
بعضی از گیاهان آفتاب دوست بوده و به نور شدیدی برای رشد خود نیاز دارند مثل: نیشکر و آفتاب گردان.
بعضی از گیاهان تحمل سایه را داشته (مانند انواع لوبیا ها) و کیفیت آنها در نور کم زیاد می شود مثل نوعی توتون سیگار برگ
تکمیل چرخه ی حیاتی هر رقم به تجمع مقدار نسبتا معینی حرارت بستگی دارد.
اثرات هوا و باران
هوای مرطوب بر طول مؤثر رشد می افزاید و از تغییرات حرارتی شبانه روزی و خسارت های ناشی از ان می کاهد. اما هوای مرطوب باعث توسعه ی بیماری ها می شود. گیاهان c4 به نور شدید نیاز دارند. وجود هوای ابری و کم نور طی دوران رشد برای فتوسنتز بسیار از گیاهان نامساعد می باشد.
هوای بارانی گرده افشانی را برای گیاهان مختل می کند. هوای بارانی زمان گرده افشانی موجب تورم و ترکیدن دانه ی گرده بعضی از گیاهان می شود. از طرفی خشکی شدید هوا باعث مرگ سریع داه گرده می شود و برای گیاهان گرده افشان مضر است.
باد
در مواردی که باد خشک می وزد باید از گیاهان مقاوم به خشکی و گیاهان مقاوم به خوابیدگی استفاده کرد.
در مواردی باد میتوند موجب ریزش دانه های شود و از این جهت به ما خسارت وارد کند.
الگوهای اصلی کشت شامل چه مواردی می شود؟
تک کِشتی یا کشت تک محصول
به حالتی اشاره دارد که فقط یک نوع محصول در زمین کشت شود. تک کشتی باعث کاهش میزان حاصلخیزی خاک و تخریب ساختار خاک می شود. می توان از کودهای شیمیایی برای ارتقای میزان تولید استفاده کرد که البته این عمل باعث گسترش آفات و بیماری ها می شود.
چند کِشتی یا کشت چند محصولی
هنگامی که دو یا چند محصول به طور همزمان در یک زمین کشت می شوند، به عنوان حالت چند کِشتی یا کشت چند محصولی شناخته می شود. به عنوان مثال، کشت گندم و باقلا در یک زمین به طور همزمان، چند کشتی است. این عمل خطر از بین رفتن محصولات را به دلایل محیطی مختلف را به حداقل می رساند.
محصولاتی که قرار است با هم در حالت چند کشتی رشد کنند باید زمان بلوغ متفاوت و نیاز آبی متفاوتی داشته باشند. یک محصول بلند و یک محصول کوتاه باید با هم رشد کنند. مواد مغذی مورد نیاز یک محصول باید کمتر از عناصر مورد نیاز گیاه دیگر باشد. یک محصول باید ریشه عمیق داشته باشد و ریشه دیگری باید کم عمق باشد. همه این معیارها منجر به یک الگوی چند کشتی موفق می شود.
مزایای چند کشتی بودن کدامند؟
- افزایش بازدهی محصولات کشت شده
- به حداقل رساندن هجوم آفت ها
- کاهش خطر از بین رفتن محصول
- استفاده بهینه و صحیح از منابع خاک
- امکان برداشت بیش از یک نوع محصول
کشت ترکیبی یا (intercropping)
کشت چند محصولی ، عمل کشت بیش از یک محصول در یک مزرعه در یک زمان معین در یک الگوی مشخص است. سه مدل کشت چند محصولی یا ترکیبی یا می توان متصور شد. این عمل باعث افزایش بهره وری در واحد سطح می شود.
انواع مختلف کشت چند محصولی کدامند؟
کشت ترکیبی ردیفی: زمانی که محصولات کشت شده در ردیف های مجاور هم، به صورت یک در میان تکرار شوند، این حالت به عنوان کشت ترکیبی ردیفی شناخته می شود. این امر به استفاده بهینه از زمین و سرکوب علف های هرز در مراحل اولیه رشد محصول اصلی کمک می کند.
کشت ترکیبی نواری: به حالتی که دو یا چند محصول در نوارهای پهن (که شامل چند ردیف می شوند و فقط شامل یک نوع محصول هستند) رشد دهیم تا بتوان انواع محصولات را جداگانه مدیریت کرد، کشت نواری می گویند. با این حال، محصولات به اندازه کافی به یکدیگر نزدیک هستند تا بتوانند تعامل داشته باشند.
کشت ترکیبی رله: در این نوع از کشت ترکیبی، محصول ثانویه زمانی کشت می شود که محصول اصلی به مرحله گل دهی رسیده باشند ولی هنوز برداشت آن ها صورت نگرفته باشد.
مزایای الگوی کشت ترکیبی
- حفظ حاصلخیزی خاک
- کنترل آفات و گسترش بیماری ها
- استفاده بهینه از منابع
- صرفه جویی در فضا و زمان
- حداکثر استفاده از عناصر غذایی موجود در خاک
ذرت و سویا از جمله محصولاتی هستند که به صورت ترکیبی کشت می شوند.
تناوب کشت محصولات زراعی
در این الگو، محصولات مختلف در یک زمین به ترتیب از پیش برنامه ریزی شده کشت می شوند. محصولات زراعی به تناوب یک ساله، تناوب دو ساله و تناوب سه ساله بسته به مدت زمان کشت آنها طبقه بندی می شوند.
حبوبات برای افزایش حاصلخیزی خاک در برنامه تناوب کشت زراعی گنجانده می شوند. محصولاتی که نیاز به ظرفیت بالای خاک از نظر منابع غذایی دارند (مانند گندم) را می توان بعد از حبوبات کشت. محصولاتی که نیاز به ظرفیت پایین تری از نظر منابع غذایی خاک دارند را می توان بعد از محصولات دسته اول کشت کرد.
چگونه محصولات برای کشت متناوب انتخاب می شوند؟
هنگام انتخاب محصولات برای کشت متناوب، معیارهای زیر باید درنظر گرفته شود:
- در دسترس بودن رطوبت کافی
- در دسترس بودن کود، نیروی انسانی و ماشین آلات موردنیاز
- در دسترس بودن مواد مغذی در خاک
- مدت زمان کشت
- بازاریابی محصولات
مزایای رعایت تناوب زراعی در مزرعه کدامست؟
- حفظ حاصلخیزی خاک برای مدت طولانی
- جلوگیری از رشد علف های هرز و آفات
- عدم نیاز به کودهای شیمیایی زیاد
- بدون تغییر ماندن ماهیت فیزیکی و شیمیایی خاک
عوامل موثر بر الگوهای کشت
الگوهای کشت، سطح تولیدات کشاورزی را تعیین می کند که نشان دهنده اقتصاد کشاورزی هر منطقه است.
الگوهای کشت متاثر از سیاست های کشاورزی، در دسترس بودن نهاده های کشاورزی و فناوری است.
انتخاب الگوی کشت مناسب در بهبود حاصلخیزی خاک و در نتیجه افزایش عملکرد محصولات مفید است و همچنین حفاظت از محصولات و در دسترس بودن مواد مغذی برای محصولات را تضمین می کند.
منبع:
- byjus.com
- mahre39.blogfa.com
باسلام
نقض قانون تجمیع مزارعه وانتقال آب قنات و چاهمتورهای حوزه مدیریت محترم جهاد کشاورزی. فیضآباد مه ولات خراسان رضوی به خارج از آبخور پروانه مانع اجرای الگوی کشت پاییزه شده است